Naar Historie
Naar Hoe mijn opa de ambtsketting van Zwolle verloor ...
Naar Tekst Staatsblad van 16 november 1852

Burgemeester Peter Snijders met ambtsketen (25-08-2021). Het gemeentewapen van Zwolle is hier goed zichtbaar ...

Op voordracht van Zwollenaar en Nederlands staatsman, grondlegger van het Nederlandse Parlementarisme, Johan Rudolph Thorbecke, werd de ambtsketen ingevoerd. In de tijd dat Thorbecke  Minister van Binnenlandsche Zaken onder Koning Willem III was, opperde hij dat burgemeesters een bepaalde uitstraling naar de burger moesten hebben. Daar zou het dragen van een teken van herkenning onderdeel van moeten zijn.
Het dragen van een ambtsketen lijkt een lang bestaande traditie, maar niets is minder waar. Op het moment van schrijven, is het 171 jaar geleden dat de ambtsketen zijn intrede deed in het ambtelijke leven.
Onder de oude beschavingen, waren het alleen de Egyptenaren die af en toe halssieraden toekenden aan ambtenaren. De hoogste Romeinse ambtenaren daarentegen kregen fasces. Een bundel houten roeden waarin een bijl was ingesloten. De roeden werden bijeen gehouden door leren riemen. Deze fasces, symbool van de rechtsmacht van ambtenaren, werden door de lictors (dienaren) voor de magistraten uitgedragen.

Wikipedia - Romeinse lictor in vol ornaat, (door Cesare Vecellio) ...

In de middeleeuwen werden deze attributen, mede door de zienswijze van koningen en keizers, geleidelijk aan vervangen door de scepter. De stadsbestuurders droegen in die tijd nog wel vaak een roede. Zo blijkt uit de boeken, dat de burgemeester van de stad Zwolle in de achttiende eeuw bij vonnissen, executies van boedels en festiviteiten, nog een stadsroede met zich meedroeg. Daarnaast werden de nieuw gekozen burgemeesters door twee roedendragers met de stadsroede in de hand van huis opgehaald.

In de eerste helft van de 19^e eeuw was er een grote behoefte om het ambt van burgemeester een betere uitstraling te geven en de waardigheid te versterken. Zo was er bij Koninklijk Besluit in 1824 aangenomen, dat de burgemeesters van steden een ambtskostuum moesten dragen. De plattelandsgemeentes kwamen hier onderuit. Om kleine gemeenten niet voor het financiële blok te zetten, werden de burgemeesters op het platteland in die tijd alleen verplicht een oranje lint met een penning te dragen. Deze penning moest dan wel aan een zijde voorzien zijn van het Rijkswapen en aan de andere zijde van de naam van de gemeente.

Midden 1800, kwam de grote omslag. De stadsroede verdween en er kwam een ambtsketen voor in de plaats, al dan niet gedragen aan een zilveren keten of anders aan een oranje zijden lint.

In het Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden gepubliceerd op 16 november 1852 (nr 201) is het besluit van Koning Willem III hieromtrent opgenomen. Het besluit trad in werking op 1 januari 1853. De bepalingen in het blad beschrijven hoe het ambtsketen er uit moest zien, met daarnaast de plichten van de burgemeester, op welke wijze en bij welke gelegenheid hij het ambtsketen zou moeten dragen.

"De onderscheidingsteekenen, door den burgemeester te dragen, bestaan in een zilveren penning, hebbende eene middellijn van veertig strepen en vertoonende aan de eene zijde het wapen des Rijks, aan de andere dat der gemeente, of, zoo de gemeente geen wapen heeft, den naam der gemeente; de penning hangende op de borst, hetzij aan eene zilveren keten, hetzij aan een oranje zijden lint; de keten of het lint op beide schouders aan den rok of het opperkleed vastgehecht.".

Naar aanleiding van dit Koninklijke Besluit moest de Burgemeester het onderscheidingsteken dragen bij de vergaderingen van de Raad, bij brand, oproer of verstoring van de openbare orde.

Burgemeester Arnold van Walsum van 1938-1940 burgemeester van Zwolle.
Op de foto draagt hij de oude ambtsketen van Zwolle tijdens de viering van het regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1938 ...
(Foto: privéarchief Sander van Walsum)

In 1852 had de gemeente Zwolle bij ’s Rijks Munt in Utrecht al een ambtsketen laten vervaardigen. Zij betaalden hiervoor het bedrag van 10 Gulden. Op de penning van dit ambtsketen stond aan de ene zijde het Rijkswapen en aan de keerzijde het gegraveerde wapen van de gemeente Zwolle. Tot 1967 is dit ambtsketen bij gelegenheden om de schouders van meerdere burgervaders te bewonderen geweest.

Mocht de burgemeester de ambtsketen dragen, dan moest hij/zij aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moet de ambtsketen altijd recht hangen en voor de aanwezigen altijd zichtbaar zijn. Dus niet dragen onder een jas of colbert. In de meeste gevallen zal de zijde van het gemeentewapen zichtbaar gedragen worden, maar dat is dus niet bij alle gelegenheden het geval. Handelt de burgemeester namens de rijksoverheid, bijvoorbeeld bij de uitreiking van de Koninklijke onderscheidingen, dan moet de zijde met het Rijkswapen zichtbaar zijn.

Burgemeester Henk Jan Meijer tijdens de uitreiking van de Koninklijke onderscheidingen in 2006.
De ambtsketting draagt hij met het Rijkswapen zichtbaar voor iedereen ...

Bij het uitreiken van de erepenning van de stad Zwolle aan Anna van der Breggen op 25 augustus 2021, 
werd het gemeentewapen zichtbaar gedragen ...

Na ruim honderd jaar was het gedaan met de toenmalige ambtsketen van de stad Zwolle, maar ook met die van Zwollerkerspel. De fractievoorzitters uit de raad vonden dat de ambtsketen van Zwolle niet meer aan de gestelde representatieve eisen voldeed. Daarnaast was de ambtsketen van Zwollerkerspel overbodig geworden. Zij deden dan ook een voorstel, mede in het kader van het samengaan van de gemeente Zwolle met de gemeente Zwollerkerspel (1967), voor het vervaardigen van een nieuw ambtsketen.

Niet alle politieke partijen waren het eens met dit voorstel. Zo schreef de afdeling Zwolle van de Democraten ’66 dat zij met verbazing van de publicatie in de krant hadden kennis genomen. Gezien de precaire financiële situatie waarin de gemeente zich bevond, vonden zij het niet verantwoord een dergelijk bedrag aan de toch al beperkte middelen te onttrekken. Het was immers geen noodzakelijke uitgave. D’66 bood aan de bestaande ambtsketen te graveren met de datum 1 augustus 1967. De rekening kon dan naar D’66 worden gestuurd.

Een tegenstander in de raad vroeg zich af of de burgemeester zijn werk op even voortreffelijke wijze zou doen als thans, ongeacht of hij beschikte over de oude of de nieuw te maken ambtsketen.

De oude ambtsketens van Zwollerkerspel (links) en van Zwolle (rechts).
Deze werden tot de fusie van beide gemeentes in 1967 bij bepaalde gelegenheden door hun burgervaders gedragen ...

De gemeentewapens op de penningen van de ambtsketens ...

Het Rijkswapen dat zich aan de keerzijde beide penningen, bevond ...

De raad besloot echter in de vergadering van 24 april 1967 overeenkomstig het voorstel van B & W. De fractievoorzitters waren van oordeel dat het nu, bij de grenswijziging, een geschikt moment was voor het in gebruik nemen van een nieuw ambtsketen. Wel werd het voorstel aangenomen met de aantekening dat vier leden tegen hadden gestemd.

Het ontwerp voor het nieuwe ambtsketen werd op 8 juni 1967 aan het gemeentebestuur van Zwolle voorgelegd en alsvolgt beschreven:

“In het ontwerp is het samengaan van de gemeenten Zwolle en Zwollerkerspel tot verbeelding gebracht in twee naast elkaar geplaatste wapenschilden, waarop de wapens der beide gemeenten op heraldische wijze zijn gemodelleerd en de kleuren door arcering zijn aangegeven. De beide wapens worden afgewisseld door een in ronde vorm gebracht hanze-schip, waarvan de grote zwarte gedeelten op de tekening aangeven, dat zij ajour zullen worden uitgevoerd. Het hanze-schip is mede een goed zinnebeeld voor het eertijds zo bloeiende Hanzeverbond, waarvan Zwolle een belangrijk lid was. Het hart van de keten wordt ingenomen door een afgietsel van het stempel van het oudste zegel van de gemeente Zwolle.”.

De NV Koninklijke Begeer te Voorschoten kreeg de opdracht om voor fl. 2870,00 een nieuw ambtsketen te vervaardigen.

De wapens van beide gemeenten worden gescheiden door een Hanze-schip ...

Het samengaan van de gemeenten Zwolle en Zwollerkerspel tot verbeelding gebracht in twee naast elkaar geplaatste wapenschilden.
De penning is het hart van de ambtsketen en is een afgietsel van het stempel van de oudste zegel van de gemeente Zwolle ...

Het geheel werd afgesloten met een penning met aan de ene zijde het volledige wapen van de gemeente, alsmede de tekst “Gemeente Zwolle” en aan de andere zijde het Rijkswapen.

Het gemeentewapen als sluitstuk van de ambtsketen ...

En zo geschiedde! Eind juli 1967 werd het nieuwe ambtsketen door de NV Koninklijke Begeer afgeleverd.

Het was burgemeester drs J.A.F. Roelen (periode 1960-1969), die zowel het oude als ook het nieuwe ambtsketen heeft gedragen. Het oude waarschijnlijk in de laatste raadsvergadering van de gemeente Zwolle voor de fusie met Zwollerkerspel op 31 juli 1967. Het nieuwe exemplaar in de openbare raadsvergadering van 2 augustus 1967.

Het stadswapen op de penning is bij Koninklijk Besluit van 18 april 1974 aangepast. De aanwezige leeuwen kijken niet meer de kijker aan, maar kijken nu naar elkaar.

Bijlagen:
- Tekst Koninklijk Besluit uit het Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden gepubliceerd op 16 november 1852 (nr 201).
- “Hoe mijn opa de ambtsketting van Zwolle verloor- en nooit meet terugkreeg”
  (met dank aan de kleinzoon van burgemeester Arnoldus van Walsum (periode 1938-1940), Sander van Walsum (Volkskrant))

Bron:
- Wikipedia
- "de zwolse ambtsketen" - Uitgave Bureau Voorlichting, Stadhuis Zwolle
- Historisch Centrum Overijssel
- Historisch Centrum Leeuwarden