Naar Herdenkingen
Kunstenaar Gunter Demnig, bedenker en initiator van het Stolpersteine kunstwerk ...
Foto: © Claude Truong-Ngoc / Wikimedia Commons - cc-by-sa-4.0
Stolpersteine, Stumbling Stones, Struikelstenen, Gedenkkasseien of Pavés de mémoire. U zegt het maar. Anno 2021 hebben er zo'n 80000 van deze door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig bedachte gedenkmonumentjes, door heel Europa, hun plek gevonden.
Ondanks een aantal kritische geluiden van mensen die het project van de Duitse kunstenaar als oneerbiedig bestempelden, doordat er bijvoorbeeld over heen gelopen werd, een super groot aantal.
Gunter Demnig is geboren in 1947 in Berlijn en anno 2021 wonende in de Duitse deelstaat Hessen, in de stad Alsfeld, om precies te zijn in de wijk Elbenrod. De man is kunstenaar van beroep en de bedenker en initiator van het kunstproject STOLPERSTEINE. Stolpersteine, één op één vanuit het Duits vertaald betekent dit struikelblokken of struikelstenen. Het project is in het brein van Gunter Demnig ontstaan naar aanleiding van de aanleg van een kleurenparcours om de deportatieroutes van de Sinti en Roma te herdenken. Dit kleurenparcours werd in 1991 in Keulen aangelegd. Enkele jaren later werd het parcours door hem vervangen door koperen letters. Tijdens deze werkzaamheden werd de kunstenaar aangeklampt door een oudere vrouw, die haar grote waardering voor het project uitsprak, maar wel de twijfel had of in haar buurt Sinti of Roma hadden gewoond. Dat was voor Gunter een regelrechte trigger. Op dat moment realiseerde hij zich, dat veel verhalen uit de oorlogstijd niet meer in de hoofden van de latere generaties zaten of zijn blijven zitten. Hij kreeg het lumineuze idee een project te starten, dat enerzijds de mensen tot herdenking moest bewegen en anderzijds dat er markeringen zouden komen op lokaties waar de slachtoffers woonden en waar de misdaden ooit waren begonnen.
Met het kunstproject Stolpersteine wil Gunter Demnig de nationaal socialistische massavernietiging tegengaan. Daarom moeten volgens hem de stenen afzonderlijk worden gemaakt en gebruikt en niet en masse. Dit om recht te doen aan het slachtoffer. Het project herdenkt alle vervolgde of vermoorde slachtoffers van het nationaal socialisme: joden; Sinti; Roma; politiek vervolgden; religieus vervolgden Jehovah's Getuigen, etc, etc. Ook mensen die onder druk van de omstandigheden een einde aan hun leven maakten, worden binnen het project herdacht.
Na het concept-idee in 1993, duurde het nog even voordat de eerste stenen de goedkeuring hadden gekregen van de familie van de slachtoffers. Toen de toestemming en goedkeuring er was, besloot Gunter Demnig zijn project uit te breiden en voor de toekomst zeker te stellen.
Nadat Gunter Demnig in 1996 zijn eerste Stolperstein, zonder toestemming trouwens, plaatste in het Duitse Berlijn-Kreuzberg, is er veel veranderd. Op de eerste plaats werd deze eerste legging gelegaliseerd, maar daarnaast is er zoveel aanvraag geweest voor Stolpersteine, dat Gunter in januari 2015 besloot een stichting genaamd "Stiftung - Spuren - Gunter Demnig" op te richten, met als doel het project nog jaren te laten voortduren.
Binnen het project krijgt ieder slachtoffer zijn eigen persoonlijke Stolperstein. Een betonnen steen van 9,6 x 9,6 cm met een rond de 8 mm hoge messing bovenlaag. Op deze Stolperstein staan de volgende gegevens:
- HIER WOONDE
- de naam van het slachtoffer
- zijn/haar geboortedatum
- VERMOORD (datum overlijden)
- de plaats waar het desbetreffende slachtoffer het leven liet.
Jarenlang heeft Gunther Demnig, onder zijn motto "EEN MENS IS PAS VERGETEN ALS ZIJN OF HAAR NAAM VERGETEN IS", de Stolpersteine zelf gemaakt en geplaatst. Door de enorme ontwikkeling die het project in deze jaren doormaakte, is er anno 2021 een breed team van 10 personen, inclusief de kunstenaar, ontstaan, waaronder drie mensen die de Stolpersteine maken. Dit team maakt honderden stenen per maand in de ateliers van Gunter in Berlijn (produktie Michael Friedrichs-Friedländer ) en in Alsfeld-Elbenrod (produktie Mario Schulz).
Naar aanleiding van de uitzonderlijke grote vraag naar de Stolpersteine in ons land, zal er in juni 2021 een derde atelier in Amsterdam zijn deuren openen. Hier zal Alexander Stukenberg de produktie voor zijn rekening nemen.
In totaliteit maken naast de kunstenaar Gunter Demnig en de bovengenoemde makers van de Stolpersteine, nog zes personen deel uit van het team Kunstproject Stolpersteine t.w. Katja Demnig, Anne Thomas, Anna Warda, Karin Richert, Jorôme Heuper en Sonja Steinacker. Allen hebben hun eigen taak binnen het mooie project.
Meerdere dagen in de week stempelen Michael, Mario en, vanaf juni 2021, Alexander, iedere letter met de hand in de messing bovenlaag. Deze werkwijze is de basis van het project, namelijk dat ieder slachtoffer een persoonlijke benadering verdiend.
Naast het plaatsen door het team van een groot aantal van deze per maand geproduceerde Stolpersteine, worden er ook nog stenen door de stichtingen, her en der over Europa verdeeld, aan het straatbeeld toegevoegd.
Gunter Demnig tijdens het plaatsen van de eerste Stolpersteine aan de Melkmarkt 43, 43a en 45 in Zwolle op 6 april 2014 ...
Foto's: © Piet den Otter
In meer dan 2000 plaatsen in 26 landen zijn in de loop der jaren Stolpersteine geplaatst. In ons land was het het Overijsselse Borne waar de eerste Stolpersteine op 29 november 2007 zijn gelegd. Ook Zwolle kent sinds 1 maart 2013 een stichting op dit gebied, de Stichting Zwolse Stolpersteine. Deze stichting heeft op meerdere lokaties in de stad de Stolpersteine van Gunter Demnig geplaatst. Anno 2021 zijn er op 98 lokaties, voornamelijk in de binnenstad van Zwolle, 272 Stolpersteine aan de aarde toevertrouwd. In de aankomende jaren zal dit aantal uit moeten groeien tot ruim 450 exemplaren.
De eerste Stolpersteine werden door de kunstenaar zelf gelegd op 6 april 2014 in de stoep voor het pand Melkmarkt 43, 43a en 45. Een dag later werden deze, na een samenkomen met meerdere genodigden, waaronder de toenmalige burgemeester van Zwolle, de heer Henk Jan Meijer en Rabbijn S. Spiero, in de Synagoge aan de Samuel Hirschstraat 8, in het bijzijn van nabestaanden van de omgekomen personen, op de desbetreffende lokaties onthuld.
Ook Sassenstraat 5a maakte onderdeel uit van de eerste plaatsing van Stolpersteine in Zwolle op 6 april 2014 ...
Foto: © Piet den Otter
In totaal drie keer heeft de kunstenaar zelf de klus van plaatsing in Zwolle ter hand genomen. Enige tijd geleden heeft de Stichting Zwolse Stolpersteine van de kunstenaar toestemming tot "Selbstverlegung" mogen ontvangen, hetgeen betekent dat de stichting in de toekomst zelf de Zwolse Stolpersteine zou kunnen en mogen plaatsen.
Gunter Demnig was op 29 oktober 2015, een jaar na de plaatsing van de eerste Stolpersteine, weer terug in onze stad. Op de bovenste foto's ziet u de kunstenaar bezig met het plaatsen van meerdere Stolpersteine in de Koestraat 16 (links) en Van Hattumstraat 1A (rechts) Foto's: © Ineke Walrave |
De bovenstaande Stolpersteine zijn op 29 oktober 2015 door Gunter Demnig geplaatst in resp. de Koestraat 16 (links) en de Van Hattumstraat 1A (rechts) in het bijzijn van nabestaanden en betrokkenen ... Foto's: © Ineke Walrave |
Ter info
------------------------------------------------
De Stichting Zwolse Stolpersteine stelt zich statutair ten doel: "Het doen plaatsen van Stolpersteine voor in de Tweede Wereldoorlog omgebrachte joodse Zwollenaren en voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords.". De Stichting heeft haar doel bereikt als voor alle Zwolse Holocaustslachtoffers struikelstenen zijn gelegd. Een termijn daarvoor is nog niet bepaald. Op 7 april 2014 werden de eerste elf stenen onthuld.
------------------------------------------------
De Stichting Zwolse Stolpersteine mag zich verheugen in een brede belangstelling van bedrijven en organisaties. Zowel financiële ondersteuning, als ook ondersteuning in natura maken hier onderdeel van uit. Zo heeft de Rotary Club Zwolle de Zwolse Stolpersteine geadopteerd. Zij zorgen er ieder jaar voor dat de in Zwolle geplaatste Stolpersteine er vóór de Nationale Dodenherdenking op 4 mei weer spic en span uitzien. Een actie, die nu zo'n drie jaar door de Rotary Club Zwolle is uitgevoerd.
Bij mijn vraag of de schoonmaakactie van de Rotary Club Zwolle nog te behappen is als alle Stolpersteine in Zwolle zijn geplaatst, antwoordde Kees Boogerd, coördinator van de Stolpersteine-actie bij de Rotary Club Zwolle: "Ja hoor, we zijn met veel leden en wat betekenen dan de paar minuten die in het schoonmaken per Stolperstein gaan zitten. Het is maar één keer per jaar". Een bijzondere en mooie geste naar de stad Zwolle!
Vanaf begin april gaan er een groot aantal leden van de Rotary Club Zwolle op pad om de messing bovenlaag van de kleine monumentjes weer te laten blinken in de voorjaarszon.
De heer Kees Boogerd, coördinator Stolpersteine, van Rotary Club Zwolle tijdens zijn jaarlijkse Stolpersteine poetsbeurt (15 april 2021) ...
Donderdag 15 april 2021 waren de eerste, door Gunter Demnig himself, in Zwolle geplaatste Stolpersteine aan de beurt. Aan de Melkmarkt 43, 43a en 45 was het mevrouw Eveline Diks en de heer Kees Boogerd van Rotary Club Zwolle, die deze jaarlijkse klus op deze lokatie voor hun rekening namen. Het waren de gedenkstenen van respectievelijk Levie Israëls en Louise Israëls-de Jong, Louis de Jong en Sophia de Jong-Wolff en Hartog Hes en Mietje Hes-Marcus.
Ook Eveline Diks nam met hart en ziel de Stolpersteine aan de Melkmarkt onder handen (15 april 2021) ...
Melkmarkt 43. Levie Israëls werd op 6 juli 1942 om 22.45 uur samen met enkele vrienden opgepakt en ingesloten in het politiebureau te Zwolle "terzake van het na 20 uur niet thuis vertoeven". Op 17 juli 1942 zijn zij via de Sicherheits Polizei Arnhem op transport gesteld naar het Strafkamp Mauthausen. Niemand heeft dit overleefd. Levie Israëls overleed op 9 januari 1943.
Zijn ega Louise Israëls-de Jong dook met haar ouders Louis de Jong en Sophia de Jong-Wolff onder in Dalfsen. Zij werden in 1944 door politieman Hollander verraden, met als resultaat dat zij gedrieën via Westerbork in het concentratiekamp Auschwitz terecht kwamen, waar zij op 6 maart 1944 door vergassing om het leven zijn gebracht.
Zo hebben alle Stolpersteine hun eigen verhaal. Een monumentje met een verhaal over een persoon die niet vergeten mag worden. Een markering voor elk pand waar een misdaad werd gepleegd die nooit gepleegd had mogen worden. Was dat niet de doelstelling van Gunter Demnig?
Bron:
Stolpersteine.eu
Stichting Zwolse Stolpersteine (www.stolpersteine-zwolle.nl)
Joods Monument
Trouw
Wikipedia