Naar Gebouwen en woningen
Naar Grote of St. Michaëlskerk

 "Wij zijn gesloten in verband met de lockdown". Deze tekst  staat met grote letters geschreven op de website van het Academiehuis ofwel de site van de Grote of St. Michaëlskerk in onze stad. Ondanks de sluiting binnen de landelijke lockdown, is er in en om de kerk weinig sprake van de stilte die je hierbij zou verwachten. 

Sinds eind 2020 is de Grote Kerk, zowel binnen als buiten het gebouw, gewikkeld en gevuld in een deken van stalen pijpen. Er is een ongekende renovatie gaande, waar restaurateurs de, binnen deze renovatie omschreven, specialistische werkzaamheden verrichten. Het is een miljoenenrestauratie, zoals de site deze aanpak omschrijft. Een restauratie die qua tijd zo'n vier jaar in beslag zal nemen en dit, na een grote interne verbouwing van de kerk, die in 2019/2020 plaatsvond.

Dankzij een miljoenensubsidie (€ 3,5 miljoen) van het rijk heeft het bestuur deze grote renovatie, die hard nodig was, kunnen realiseren. De laatste renovatie vond immers in 1880 plaats en dat is lang, lang geleden.

Zoals gezegd, wordt de binnen- alsook de buitenzijde van het Rijksmonument flink aangepakt. Aan de buitenzijde worden het voegwerk, de dakgoten en de dakstructuur nagezien en vervangen. Daarnaast worden de in de loop der tijd los gekomen stenen en een deel van de leien op het dak vernieuwd. Aan de binnenzijde wordt het door lekkage en vochtdoorslag aangetaste stucwerk hersteld. Een interessante klus, die soms ook nieuwe c.q. oude schilderingen uit vervlogen tijden bloot legt, waardoor men nog meer over de historie van de kerk te weten zou kunnen komen.

Onderdeel van de schitterende preekstoel in de Grote of St. Michaëlskerk ...

Dankzij de subsidie is het ook mogelijk enkele bijzondere pronkstukken van de kerk, zoals de prachtige houten preekstoel, gemaakt door Adam Straes in 1617-1622, en het koorhek uit 1597, gemaakt door Swier Kistemaker, aan te pakken. Op het moment van schrijven is de Belgische restaurateur Bernard Delmotte bezig de gewelfschilderingen op te knappen. Over het geheel genomen zijn de schilderingen in de loop der jaren donker geworden en is op meerdere plekken, mede door het vocht, een weelderige structuur van vlekken in de gewelven ontstaan.

Twee pronkstukken, de preekstoel en het Schnitgerorgel in de Grote- of St. Michaëlskerk ...

Ook zal het schitterende Schnitger-orgel uit 1718-1721, het grootste originele barokorgel van Europa, een flinke herstelbeurt ondergaan. De financiële kant van deze aanpak is nog niet helemaal rond. Het bestuur hoopt met een aankomende kansrijke subsidieregeling, die in het voorjaar van 2021 door het rijk zal worden gepubliceerd, een flinke geldelijke injectie binnen te hengelen, waarmee de aanpak van het orgel van de grond moet komen.

De bovenzijde van de grafzerken zijn over het algemeen vlak, de onderzijde daarentegen allerminst ...

Naast deze werkzaamheden, is de verzakking van de vloer van de kerk een grote uitdaging. Duidelijk is dat de vloer, die rust op grafkisten en -kelders, op meerdere plaatsen is verzakt, waardoor holle plekken zijn ontstaan. Een deel van de vloer heeft in 2019/2020 al een herstel ondergaan, maar er is nog een groot deel dat bij deze lopende renovatie zal worden aangepakt. Het laatste was voor het bestuur, maar zeker ook voor de stadsarcheoloog een spannende bezigheid, aangezien een groot deel van de vloer nog nooit open is gelegd. En deze spanning was achteraf gezien helemaal terecht.

De bij toeval ontdekte grafsteen-ornamenten ...

Door een laag "steenachtig" materiaal over de oude grafzerken te verspreiden, is de vloer van de kerk ooit eens eerder vlak gemaakt. Bij toeval werd tijdens de werkzaamheden van 2020/2024 ontdekt, dat de onder deze laag bevindende oude grafsteen-ornamenten, bewaard waren gebleven.

Midden januari kwam het persbericht binnen, dat bij het archeologisch onderzoek door stadsarcheoloog Michael Klomp en zijn medewerkers, in de tweede volle week van deze maand een bijzondere vondst was gedaan. Deze bijzondere en spectaculaire vondst gaf een nieuw inzicht in de geschiedenis van onze stad. Het was het oudste stukje Zwolle dat was blootgelegd.

Voor stadsarcheoloog Michael Klomp was de vondst van de Romaanse muur een unieke ontdekking,
die de gissingen van vroeger naar de prullebak verwezen ...

De ontdekte Romaanse muur, het oudste stukje Zwolle, bestond uit tufsteen met ijzeroer ...

Bij de werkzaamheden was het team, in de noordbeuk van de kerk, gestuit op de resten van de romaanse voorganger van de Grote Kerk. In meerdere steden zijn de kerken vaak gebouwd op de fundamenten van eerder op deze locatie aanwezige vroege kerken. Dat was in de Grote Kerk voor een deel van de fundering ook het geval.

Na het tijdelijk verwijderen van de aanwezige grafzerken, is er onder archeologische begeleiding gegraven, waarbij deze unieke vondst is gedaan. Onder de muur van de huidige kerk werd een muur van tufsteenblokken waarin ijzeroer was verwerkt, gevonden. Dit moest de muur van de eerste in Zwolle bekende kerk uit 1040 zijn. "We weten dat zo zeker, omdat de muren van de huidige kerk als het ware tegen de oude muur zijn aangezet", aldus Michael Klomp. 

Het gepleisterde deel, links onder op de foto, is van de Romaanse kerk, de voorganger van de Grote of St. Michaëlskerk ...

Waar in het verleden door de historici veel werd gegist rond de plaats van de oude Romaanse kerk, gaf deze vondst nu meer duidelijkheid. Met andere woorden, veel onderzoeksresultaten uit het verleden kunnen nu in de prullebak. Het echte muurwerk cq de exacte plaats van de oude kerk is nu gevonden. Om nog meer duidelijkheid te verkrijgen, zou er verder onderzoek richting Ademhalingssteeg moeten worden gedaan. Of dit in de toekomst zal worden gerealiseerd, is de vraag!

Het vermoeden is dat aan deze zijde van de Grote Kerk, aan de Korte Ademhalingsteeg,
meer resten van de oude Romaanse kerk te vinden zouden zijn ...

Op 7 december 1040 bepaalt de bisschop van Utrecht dat de Michaëlskerk van Zwolle aan het Lebuinuskapittel in Deventer wordt geschonken. Het is de eerste keer dat de naam Zwolle in de archieven opduikt. Direct in combinatie met de romaanse Michaëlskerk waarvan nu de resten gevonden zijn. De oorspronkelijke kerk is dus in ieder geval van voor het jaar 1040.

Stadsarcheoloog Michael Klomp inspecteert de grafkelder van de familie Van Haersolte ...

Johan van der Graaf (Academiehuis) bekijkt de onderzijde van de grafkelder ...

In het vloerdeel waar de fundamenten gevonden zijn, is op dit moment ook een imposante grafkelder blootgelegd. Deze behoort toe aan de van Haersoltes, het oude Overijsselse geslacht waarbij de leden sinds 1814 tot de Nederlandse adel behoren. Het Academiehuis de Grote Kerk, ANNO museum in de maak en gemeente Zwolle onderzoeken samen de verhalen die horen bij deze vondsten.

De Grote of St. Michaëlskerk is een laatmiddeleeuwse stadskerk met inrichtingsstukken uit de zeventiende en achttiende eeuw en laatmiddeleeuwse muur- en gewelfschilderingen. Uit de inrichting komt een uitzonderlijke en zichtbare rijkdom naar voren. Vooral de aanwezigheid van meerdere, in dit formaat uitgevoerde inrichtingsstukken is zeldzaam in Nederland.

Met deze spectaculaire renovatie wordt een grote stap gezet naar de toekomst. Een toekomst, waarbij het Rijksmonument zal fungeren als een culturele huiskamer, waarbinnen interessante programma's worden aangeboden voor een grote schare van belangstellenden. Ver in het verleden gekeken, heeft deze schitterende kerk, weer eenzelfde functie als dat het vroeger ook  heeft gehad.

Alle Zwollenaren, maar ook geïnteresseerde bezoekers uit de omgeving en de wijde, wijde wereld, kunnen in de toekomst weer genieten van een schitterend herstelde kerk in het hart van onze mooie Hanzestad. Een Rijksmonument met een bijzonder verhaal!

Bron:
Academiehuis
Gemeente Zwolle

Meer foto's van de renovatie in 2020/2024!