Naar Exclusief in Zwolle

Prachtige geschreven pagina's met schitterende initialen uit Deel I van de Zwolse Bijbel ...
(Foto: Frans Sellies - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

De Zwolse Bijbel, bestond die dan? Veel mensen zullen het niet geweten hebben dat er ooit een Zwolse Bijbel is geschreven. De Zwolse bijbel dateert al uit de 15e eeuw (tussen 1462 en 1476), een handgeschreven exemplaar ontstaan in het Fraterhuis van de Broeders van het Gemene Leven in onze mooie Hanzestad. Deze bijbel was bedoeld als een studiebijbel. 

Het was kopiist Jacobus van Enkhuizen, bibliothecaris van het Fraterhuis, die in opdracht van Hermannus Droem, deken van het kapittel van St. Marie in Utrecht, deze Zwolse Bijbel in een tijdspanne van veertien jaar schreef. De Utrechtse deken betaalde in totaal 500 goudgulden aan de broeders. 

Een kopiist was een monik die boeken overschreef ...
(Bron: Wikipedia)

Voor de duidelijkheid, een kopiist was een monnik die boeken overschreef, hetgeen vóór de invoering van de boekdrukkunst, de enige manier was om boeken te vermenigvuldigen. Deze wijze van vermenigvuldigen leverde alleen maar unieke exemplaren op.  Er is geen boek hetzelfde. Iedere kopiist kende zijn vergissingen, foute interpretaties of andere afwijkingen.

De Zwolse Bijbel bestaat uit 6 delen van zo'n 15 cm dik. Deze delen van gemiddeld 20 kilo per stuk, bestaan uit zo'n 300 folia (bladen) van 56 hoog en 48 cm breed. De delen 1 t/m 4 zijn gevuld met het Oude Testament, de delen 5 en 6, respectievelijk met het Nieuwe Testament en de psalmen, het zogeheten Psalterium. 

De eerste 4 delen van de Zwolse Bijbel, zoals deze in het archief in Utrecht is opgeslagen ...
(Foto: Frans Sellies - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

Deel I van de uit zes delen bestaande handgeschreven originele Zwolse Bijbel, zoals deze zich anno 2019 nog steeds in de archieven
van de Universiteitsbibliotheek van Utrecht (zie foto hierboven) bevindt ...
(Foto: Frans Sellies - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

Het Psalterium_triplex, drie verschillende versies en drie gelijke delen naast elkaar,
geven aan dat de Zwolse Bijbel een studiebijbel moet zijn ...
(Bron: Wikipedia - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

Doordat de verschillende versies van de psalmen naast elkaar zijn geplaatst en de indeling in drie gelijke delen heeft plaats gevonden, was het voor de specialisten al snel duidelijk, dat de Zwolse Bijbel als studiebijbel gezien moet worden.

Het eerste deel was op 24 november 1465 voltooid en het laatste deel op 20 maart 1476. De bijbel is in het Latijn geschreven op Vellum, een perkamentsoort, gemaakt van huiden van kalveren. Het gebruikte schrift was het Gotische textualis formata. Een handschrift dat afkomstig was uit de Mariakerk in Utrecht, dat viel onder het kapittel St. Marie.  

Het grootste initiaal van de Zwolse Bijbel is een afbeelding van de Zeven dagen van de Schepping ...
(Bron: Wikipedia - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

De Zwolse Bijbel is rijk aan decoraties, waarbij de initialen veelal zijn voorzien van bladgoud. Het grootste initiaal, een afbeelding van de Zeven dagen van de Schepping, is te vinden aan het begin van deel 1. Helaas is ook dit initiaal niet geschonden uit de strijd gekomen en vertoont dan ook zware beschadigingen die in het verleden zijn aangebracht.

Na de opheffing van het kapittel van St. Marie, zijn haar bezittingen overgegaan naar de Staat. Hierbij werden deze eerst opgeslagen in het Domeinarchief in Utrecht, waarna ze in het jaar 1844 officieel werden overgedragen aan de Universiteit Utrecht. Anno 2019 bevindt de Zwolse Bijbel zich nog immer in de Universiteitsbibliotheek in Utrecht.

Een van de vele beschadigde bladen in de Zwolse Bijbel ...
(Bron: Wikipedia - Universiteitsbibliotheek Utrecht)

Helaas is de Zwolse Bijbel, door openstelling voor het publiek van de bibliotheek van de Mariakerk, in 1592, behoorlijk beschadigd. Er missen bladen en de bezoekers van de bibliotheek lieten bij regelmaat hun naam achter in het schrift.

Door deze beschadigingen kwam Stadspastor Mariska van Beusichem, op het idee een nieuwe Zwolse Bijbel te produceren. "Als deze niet meer compleet is, dan is het tijd voor een nieuwe", aldus de stadspastor in De Stentor. 

Op haar initiatief en samen met haar Team Zwolse Bijbel, bestaande uit projectleider Peter, coördinator Grace, woord- & beeldmaker Marieke, zingever Mara en allrounder Helwi, is zij de uitdaging "Schrijf mee aan de nieuwe Zwolse Bijbel" aangegaan. Een project waaraan iedere Zwollenaar mee kan doen.

In de Grote of St. Michaelskerk was het koor ingericht als een complete "schoolexamenruimte". De schrijftafeltjes en stoelen stonden netjes in enkele rijen opgesteld en een van de vrijwilligers van het project hield toezicht op de regels die ten grondslag lagen aan het meeschrijven binnen het project.

Een van de vele deelnemers aan de herschrijving van de Zwolse Bijbel in april 2019 ...

Dat het project aansloeg, kon men zien aan de opkomst in het dorp Windesheim, waar op woensdagmiddag 8 mei 2019 tientallen personen de prachtige dorpskerk opzochten.

Op de plek van het oude klooster, waar al jaren de Windesheimer zijn geloof belijdt, was in vroegere jaren de brouwerij gevestigd ...

In vroegere jaren maakte deze kerk deel uit van het kloostercomplex van de Congregatie Windesheim en fungeerde het gebouw als de brouwerij van het klooster. In de late 14e eeuw was het klooster het centrum van de Moderne Devoten onder leiding van Geert Grote.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, is het klooster ontmanteld en kreeg dit deel van het complex de functie toebedeeld als kerkgebouw voor de Nederduitse Gereformeerde Kerk (in later jaren de Nederlandse Hervormde Kerk).

Een historische plek dus, waar op deze woensdagmiddag een compleet programma van 15.00 tot 20.00 uur rond de Bijbelschrijfmiddag was samengesteld.

Wethouder Monique Schuttenbelt in opperste concentratie tijdens het overschrijven van haar deel van de Zwolse Bijbel ...

De opening was om 15.00 uur, waarna rond 15.10 uur de wethouder van cultuur, Monique Schuttenbelt en de voorzitters van de Windesheimse verenigingen de pen ter hand namen. De zaal in de nok van de kerk was binnen de kortste keren gevuld met op deze middag veel enthousiaste jongeren. Kwam er een plaatsje vrij, dan werd deze al weer snel gevuld met een wachtende schrijver of schrijfster. 

De jeugd kon zich, na het schrijven van hun deel van de bijbel, vermaken in een grote partytent, waar een springkussen was gesitueerd.

Rond 18.00 tot 19.00 uur was er een eenvoudige gratis maaltijd (soep en brood) voor de deelnemers en om 19.15 tot 19.45 stond er een workshop "Een duik in de Bijbel"gepland. Als afsluiting rond 20.00 uur een vesper (avondgebed).

Op de website van het dorp "Ons Windesheim", was de bevolking opgeroepen, om in navolging van de bewoners van het klooster destijds, een bijdrage te leveren aan dit monnikenwerk. Deze oproep was niet aan dovemansoren gericht. De vele enthousiaste deelnemers aan het kolossale schrijfproject was hier duidelijk het resultaat van.

Na het schrijven waren de vrijwilligers verantwoordelijk voor het vervolg van de route ...

In totaal zijn er 2500 Zwollenaren nodig om de 7 á 8 honderduizend woorden, die in de Willibrordvertaling zijn getypt en gekopieerd, over te schrijven. De Willibrordvertaling is een Nederlandstalige Bijbelvertaling die in 1975 is gepubliceerd door de Katholieke Bijbelstichting (KBS) in samenwerking met de Vlaamse Bijbelstichting (VBS). De KBS houdt echter niet de versie uit 1975 aan als definitieve tekst. Voor de KBS is de versie van 1978 de juiste versie. De Willibordvertaling is in de plaats gekomen voor de in 1939 verschenen Petrus Canisiusvertaling.

Ook Jolien Elshof, raadslid Christenunie, was in Windesheim aanwezig en schreef haar deel van de Zwolse Bijbel ...

Iedere Zwollenaar mocht meeschrijven of deze nu gelovig was of niet. Of deze het boek als een Heilig Boek zag of als Cultureel erfgoed, het maakte niet uit. Zelfs de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs & Media en Zwollenaar, de heer Arie Slob, had de tijd gevonden een deel van de Zwolse Bijbel over te schrijven. Ook zal de burgemeester van onze stad, Henk Jan Meijer, een deel van het schrijven op zich nemen. Enkele lokale kunstenaars zullen gaan zorgen voor de versieringen van het nieuwe boekwerk.

Veel geschreven bladen waren op 13 april 2019 al in mappen verwerkt, met of zonder tekeningen ...

Als op 15 juni 2019 de laatste pennestreek op papier is gezet, zullen de losse pagina's worden ingescand en worden gebundeld. Vervolgens zal de uit Heerenveen afkomstige Uitgeverij Jongbloed de nieuwe Zwolse Bijbel op de markt brengen. Het zal ongetwijfeld zijn reden hebben, maar toch is het jammer dat de laatste stap buiten de deur is gezet. Hoe mooi en compleet zou het zijn geweest alsook een Zwolse uitgeverij bij deze herschrijving betrokken was geweest?

Wordt vervolgd!

Bron:
Academiehuis
Wikipedia
De Stentor
Universiteitsbibliotheek Utrecht