Naar Wijken in Zwolle
Naar Kamperpoort

De Kop van Hoog voor de sloop in 2018 ...

Net buiten de grachtengordel van de stad ligt in het verlengde van de Kamperstraat, de Hoogstraat. De Hoogstraat was in de beginjaren de enige uitvalsweg vanuit de binnenstad naar Frankhuis en richting Kampen en met een grote mate van waarschijnlijkheid, was de straat het begin van de wijk Kamperpoort, zoals we deze nu kennen.

Aan de rechterzijde op deze foto ziet u de Kop van Hoog tussen 1900 en 1905 ..
(Foto: HCO - PBKR2646)

De huidige Hoogstraat was ooit een soort dijkweg die door de laaggelegen polders zijn weg zocht. De naam was in die tijd dan ook Den Dijck. Vanaf 1639 wordt in de boeken de naam Hoogstraat vermeld.

Een beeld van de Pannekoekendijk rond de jaren '60.
Op deze plek zijn na de sloop van de panden de winkels van Gall & Gall en Leen Bakker gebouwd ...
(Foto: Buurtmuseum Kamperpoort)

Ook het oude pand van Leen Bakker (links) tot en met de parkeerplaats heeft in het kader van de renovatie van de Kamperpoort en de bouw van de Kop van Hoog het loodje moeten leggen ...

In de vierhoek Hoogstraat, Harm Smeengekade, de voormalige Mussenhage, die anno 2017 de Nachtegaalstraat wordt genoemd, en het kleine parkeerplaatsje, welke de verbinding vormt tussen Hoogstraat en Mussenhage (Nachtegaalstraat), heeft jarenlang een enorme bedrijvigheid gekend. Kleine bedrijfjes tot belangrijke handelshuizen, scheepswerven etc, hebben op deze plek hun nering aan de man gebracht. Aber das war einmal!

Ging men toendertijd vanaf de Pannekoekendijk de Mussenhage in, dan kwamen de eerste arbeidershuisjes in beeld, evenals verderop aan de Hoogstraat. Aan deze straat waren ook nog een enkele boerderijen gevestigd. 

De Hoogstraat in het jaar 1933 ...
(Foto: HCO - PBKR1772)

De bovenstaande foto geeft een beeld van de vele winkels die bijvoorbeeld aan de Hoogstraat in 1933 te vinden waren. Van groentewinkel tot kapper, van kleermaker tot sigarenwinkel, van logement tot zadelmakerij, noem het maar op. Wat de Thomas a Kempisstraat voor de Diezerpoort was en de Assendorperstraat voor Assendorp, zo was de Hoogstraat voor de wijk Kamperpoort.

Het café, de slijterij en de toegangspoort tot de stallingsruimte van Café De Munnink aan de Hoogstraat 4 - 6 rond de jaren '60 ...
(Foto: Buurtmuseum Kamperpoort)

Slijterij De Munnink ...
(Foto: Buurtmuseum Kamperpoort)

Menig Zwollenaar, maar gek genoeg ook de wat oudere Mastenbroeker boer, kan zich het café, de slijterij en stalhouderij van Th. de Munnink ongetwijfeld nog goed herinneren. Aan de Hoogstraat 4 - 6 zat het Café "De Roode Leeuw", een café dat bijzonder goed bij de Mastenbroeker boer stond aangeschreven, omdat zij bij hun kerkgang op de zondagmorgen, in de stal achter de poort aan de Hoogstraat, hier hun paard en wagens mochten stallen. Maar ook tijdens de wekelijkse veemarkt had Café "De Roode Leeuw" een niet te verklaren aantrekkingskracht op de Mastenbroeker boer.

Achter deze deur konden indertijd de paarden en wagens gestald worden ...
(Foto: Buurtmuseum Kamperpoort)

Na de sloop van dit deel van de Kamperpoort zijn er alleen nog de herinneringen. Herinneringen aan een tijd toen we nog jong waren en die spontaan naar boven komen bij de belangstellenden achter de hekken bij het archeologisch onderzoek!

Bij deze belangstellenden, voornamelijk oudere Zwollenaren, die soms met open mond de archeologische activiteiten op de lokatie tot zich namen, hoorde je nog regelmatig: "Ja, dat weet ik nog, die zat dör en dör ... en weet ie ook nog wie dör dan zat?"  Het is zo maar een voorbeeld van de vervlogen tijden van een deel van een winkelstraat uit de twintigste eeuw, waar in de jaren 2018/2019 flink is gebouwd. Waar aan de stadszijde van de wijk niets meer te vinden zal zijn dat enigszins een link zou kunnen vormen met de bedrijvigheid van toen.

Op het moment van schrijven hebben op deze lokatie al meerdere activiteiten plaatsgevonden die vooraf gaan aan nieuwbouw. Nieuwbouw van het appartementencomplex "Kop van Hoog", dat door Nijhuis Bouw zal worden gerealiseerd. Dat is namelijk wat er in de aankomend tijd 2018/2019 zal plaatsvinden. Tegelijkertijd kunnen we wel constateren, dat hiermee weer een stukje Zwolse c.q. Kamperpoorter geschiedenis met de grond is gelijk gemaakt. Een en ander als een van de laatste onderdelen van de totale renovatie van de wijk Kamperpoort.

In de jaren '70 had het bedrijf Kassa hier, op de hoek van de Pannekoekendijk met de Mussenhage, zijn activiteiten gepland. Door een vroeg faillisement van het bedrijf, waarvan het logo het pand al sierde, heeft dit heel kort, zeg eigenlijk maar, nauwelijks plaatsgevonden.

Jarenlang zijn naderhand op dezelfde lokatie in de woonwinkel van Leen Bakker tapijten, meubels en aanverwante zaken verkocht. Naast de woonwinkel zat op de hoek met de Hoogstraat een filiaal van de slijterijketen Gall & Gall. Beide bedrijven waren een groot aantal jaren het gezicht van de Kop van Hoog. Dat gezicht is verleden tijd.

In september 2017 werden de eerste hekken aangevoerd om het gebied af te bakenen.  Eind oktober, begin november waren, na het asbestvrij maken van meerdere panden, de eerste sloopactiviteiten zichtbaar. 

De achterzijde van de huizen aan de Hoogstraat ...

De trots van de stad, de Peperbus, liet zich meer en meer zien ...

Deze sloopactiviteiten werden uitgevoerd door, volgens hun website, een van de meest toonaangevende en specialistische sloopbedrijven van ons land, de firma Boverhoff uit Heerde. Zij waren het, die na het ontmantelen van de watertoren op de Turfmarkt, het zoveelste grote project in Zwolle hadden verworven. Zowel de huizen in de Hoogstraat, opslagruimtes aan de Mussenhage en de winkelpanden aan de Harm Smeengekade werden door Boverhoff met de grond gelijk gemaakt.

Na deze ingrijpende activiteit in de wijk, was het de beurt aan de Archeologische Dienst van de gemeente Zwolle. Voor hen was het gebied een zeer interessante. Stadsarcheoloog Michael Klomp en zijn medewerk(st)ers, hadden in een korte tijd al een groot deel van de kelders van de panden aan de Hoogstraat bloot gelegd.

Een extra leuke bijzonderheid aan het eerste deel van het archeologisch onderzoek op deze lokatie was wel het feit, dat op de plek aan de Mussenhage waar ooit vijf huisjes stonden, een van de huisjes, het geboortehuis is geweest van de vader van de stadsarcheoloog. Toeval?

Het was echter niet zijn eerste wens, in de kelders van de bebouwing, die na de vijf huisjes was gerealiseerd, iets te vinden dat gerelateerd was aan zijn familie. Misschien wel gehoopt, maar nee, Michael Klomp hoopte op de eerste plaats iets terug te kunnen vinden van de waterloop, die op de oudste stadsplattegrond van de stad was aangegeven. Een kaart, die stamt uit het jaar 1560. De eerste aanwijzingen voor de betreffende waterloop waren al wat eerder gevonden bij het onderzoek, dat een paar maanden voor dit project, na de sloop van het bedrijfskantoor van Vocaleum aan de Hoogstraat, was verricht.

In totaal hadden Klomp en zijn medewerkers zes weken de tijd om de lokatie te onderzoeken. Bij de aanvang  van het archeologisch onderzoek hebben zij het gebied tot een bepaalde diepte afgegraven en minitieus onderzocht. Hierbij zijn interessante zaken naar boven gekomen, maar deze waren voor archeologische begrippen, niet echt oud. Het ging dan om zaken uit het begin van de twintigste eeuw.

Een asbak van de Rijwielen- en Bromfietshandel van D.J. Dutman & Zn ...
(Collectie: Buurtmuseum Kamperpoort)

Zaken die te maken hadden met bijvoorbeeld bedrijfjes die toendertijd aan de Hoogstraat gevestigd waren, als de rijwielen- en bromfietsenhandel van D.J. Dutman & Zn, de Hengelsportzaak van Bé Rigter, Nicolay Carosseriedelen en afval van een smederij die vermoedelijk heeft toebehoort aan rijtuigmaker B.J. Westerink, etc. 

Vondsten tijdens de eerste fase van het archeologisch onderzoek uit de kelders van de Hoogstraat ...

In de kelders van de huisjes aan de Mussenhage zijn ook nog een aantal zaken gevonden die een link hadden met de vroegere bewoners, maar ook deze waren van vrij recente datum. Zo meld Michael Klomp, dat in een klein keldertje in het achterhuis van zijn opa, veel onderdelen van oude auto's waren aangetroffen. Het ging dan om spatborden, uitlaatonderdelen karters van meerdere motorblokken, etc. Allemaal afkomstig van trucks die gebruikt werden door het Canadese leger en hier waren achtergelaten. De stadsarcheoloog geeft op de Facebookpagina van Archeologie Zwolle aan, dat hij zeker weet, dat zijn opa dit hier bewaard moet hebben. Dus ondanks misschien de mindere archeologische waarde, een zeer interessante vondst voor Michael himself.

Het plaatsen van de damwanden, voordat de mannen van Michael Klomp de tweede fase en dieper de bodem ingingen ...

Na deze eerste bevindingen, waar tevens achter het pand op Hoogstraat 8, een oud gemetseld riool met een houtconstructie de eerste aanwijzingen waren, voor het uitkomen van de wens van de stadsarcheoloog, zijn er zware metalen damwanden rond het terrein aangebracht. De dienst heeft na de plaatsing van deze wanden haar werkzaamheden weer opgepakt en nogmaals de schop en detector ter hand genomen. Het doel, nog dieper de historie van dit deel van de wijk in te duiken, deed af en toe het adrenalinepeil van de zwoegende gravers tot een hoogtepunt steigen.

De grootste wens van Michael Klomp kwam uit. De oude waterloop of waterleiding, die in verbinding stond met de polder Blalo, was voor een groot deel aan de oppervlakte gekomen. Een deel van deze waterloop was al eens in een reactie op een krantenartikel van 2 februari 1876, geschreven door mr. J.W.J. De Vos van Steenwijk, beschreven. Het zou een sloot betreffen, die vanuit de polder Blalo kwam en op de kop van de Hoogstraat zou eindigen in een gemetseld riool.

Op de grens met de Hoogstraat werd de houten schuif gevonden. Het riool, dat van hieruit naar de brandweerkazerne liep, ligt verder volgestort met puin.
In de wand aan de linkerzijde, net voor de boog, is de gleuf te zien waar de houtenschuif in moest vallen ...

Op de plek waar het riool van rond 1850 zou beginnen, zou ook een duiker met schuif aanwezig zijn geweest. Deze houten schuif in de waterloop is ook inderdaad gevonden op het punt waar het gemetselde riool op de lokatie begint. Of het gemetselde deel van het riool ook onder de Hoogstraat en de behuizing doorloopt is mij niet bekend. Het is wel zeker dat de waterloop richting Brandweerkazerne heeft gelopen. Vanaf de Hoogstraat, loopt de waterloop met een bocht in de richting van de stadsgracht achter het Maagjesbolwerk.

Op bovenstaande foto is de gleuf, waar de beschreven houten schuif uit de reactie op het krantenartikel uit 1876 van mr. J.W.J. De Vos van Steenwijk, in moest vallen, duidelijk herkenbaar. Links voor de ronding.

De schuine afloop over een deel van het gemetselde riool is ter versteviging aangebracht ...

Na de interessante vondst van de waterloop is in de week van 16 april 2018 een dieper onderzoek gestart naar eventuele aanwijzingen uit het verre verleden. Vaak worden in oude waterlopen zaken aangetroffen die de aanwijzing zijn voor een stukje geschiedenis van een paar honderd jaar geleden. De stadsarcheoloog hoopt ook in dit riool interessante aanwijzingen te vinden, die weer een stukje van de puzzel voor hem oplossen. Aanwijzingen die terug gaan naar de tijd waarin uw over-overgrootmoeder nog niet geboren was. 

Een mes gevonden op een diepte van zo'n vier meter onder het maaiveld.
Zo werd er meer gevonden op deze diepte en dan met name scherven van aardewerken vazen e.d.  ...

Voordat er echt onderzoek werd gedaan in het riool en deze stukje voor stukje uitgebeiteld zou worden, had Michael Klomp op 23 april een team van het Zwolse mediabedrijf Cloudshots ingehuurd. Een team met de bekende professionele beeldmakers Marco Slot, Ben en Herman Vulkers. Zij hadden de historische taak met een drone beelden van de lokatie te maken en dan met name van de loop van het riool, voordat deze voor de eeuwigheid zou verdwijnen.

Ondanks dat de windsnelheid redelijk voelbaar was, stond de drone met een omvang van zo'n 75 cm breed, strak en stil in de lucht, berekend op zijn taak beelden vast te leggen voor ons nageslacht. Een wonder van minitieuze precisie! Zowel de videobeelden als ook de gemaakte foto's, zijn voor de stadsarcheologen van grote waarde. 

De laatste werkzaamheden voordat het gemetselde riool stukje voor stukje zou worden open gebroken en onderzocht ...

Op 24 april 218 werd een begin gemaakt aan het leeghalen van het gemetselde riool. Vol spanning begonnen de medewerkers van de stadsarcheoloog aan deze klus. Een klus die niet voor iedereen is weggelegd. Je moest wel tegen de veelal sterk geurende aroma's van faecaliën kunnen, die nog steeds in de substantie van het riool aanwezig zijn. Jacob Donze, oprichter/beheerder van het Buurtmuseum Kamperpoort en een van de vrijwilligers bij het archeologisch onderzoek, gaf aan, dat hij in het riool was geweest, maar dat dat van korte duur en niet lang vol te houden was, door de indringende lucht van de substantie. Zo heeft iedereen zijn hobby! De een neust in het riool en de ander spaart postzegels!

Met grote interesse werd het riool, centimeter voor centimeter, letterlijk en figuurlijk van zijn ommanteling ontlast ...

Er werden wat kleine vondsten gedaan zoals een gouden oorringetje. Onder en naast de gemetselde waterloop moet nog een oudere watergang lopen, waarvan verwacht wordt dat daar nog wel het een en ander uit de 16e en 17e eeuw zal worden gevonden. 

Na het archeologisch onderzoek was het tijd voor de eerste werkzaamheden t.b.v. de bouw van het nieuwe complex. De gevonden voorwerpen, met enige historische waarde, werden naar de dienst gebracht, waar deze later verder zijn onderzocht. De onderzochte grond werd ontdaan van de resten uit het verleden en egaal gestreken, om de weg vrij te maken voor de nieuwbouw van de Kop van Hoog.

De betonnen funderingspalen waren in juli op hun plek gestort. Gestort, want de "heipalen" werden niet zoals zo vaak gebeurd geslagen, maar meer gegoten. Grote buizen zochten hun weg in de bodem, waarna er een lichte constructie van bewapening in werd aan gebracht, om vervolgens volgestort te worden met beton. Een grote klus, welke voor het oor rustig verliep, want het zware eentonige geluid van het slaan in de bodem was niet te horen.

De bewapening die in de buis werd aangebracht, waarna het storten van het beton kon beginnen ...

Heel wat kilootjes beton werden in de vele buizen gestort ...

Eind augustus 2018, is na plaatsing van de palen, de bodem van de bouwput waterdicht gemaakt. Op lokaties waar een hoge grondwaterstand aanwezig is of waar het grondwaterpeil niet mag worden aangepast, is een waterdichte bouwput noodzakelijk. Ook op het project Kop van Hoog, was dit het geval, zodat maatregelen in deze nodig waren. Om de waterdichtheid van de bouwput te realiseren, is na het plaatsen van de damwanden en het storten van de palen, de bodem geinjecteerd met waterglas. Waterglas is een oplosbaar natriumzout van kiezelzuur, ook wel natriumsilicaat genoemd, dat met een verharder in de bodem, het optrekkende vocht tegengaat en buiten de bouwkuip houdt. Dat de bodem was geinjecteerd, zag men aan de slangetjes die over het gehele bouwgebied boven het zand uitstaken. 

De gehele bouwplaats was na het injecteren van waterglas, een groot veld met rietjes geworden ...

Toen ook deze klus van injectering was geklaard, was de weg was vrij voor het maken van de eerste bekistingen. 

In oktober 2018 is na de uithardingsperiode van het waterglas de bovenste laag van de lokatie afgegraven, waarna de betonnen palen met hun kopjes boven het maaiveld kwamen te liggen. Het overtollige deel van de betonpaal werd weggebeiteld, zodat alle palen dezelfde hoogte boven het "maaiveld" kregen. Daarna duurde het niet lang, voordat eerste bekistingen zichtbaar werden.

Het overtollige beton werd bij alle palen verwijderd, ten gunste van de fundering van de nieuwe panden ...

Op 31 oktober was het de beurt voor de medewerkers die voor een egale betonvloer moesten zorgen. Hierbij werd op de zandbodem een vloeibaar mengsle gespoten, waardoor de basis van het complex was gelegd.

Bron:
Wikipedia
Buurtmuseum Kamperpoort
Facebookpagina Archeologie Zwolle

Meer foto's van de sloop op de Kop van Hoog in de Kamperpoort

Meer foto's van het archeologisch onderzoek op de Kop van Hoog in de Kamperpoort

Meer foto's van de voorbereidingen voor de werkelijke bouw van de Kop van Hoog in de Kamperpoort

Meer foto's van de nieuwbouw op de Kop van Hoog in de Kamperpoort