Naar Gebouwen en woningen
Naar Grote of St. Michaëlskerk

De schitterende Grote of St. Michaëlskerk in Zwolle kent een rijk interieur. Naast het wereldberoemde Schnitgerorgel kent de kerk vele ambachtelijk gemaakte schoonheden.

De Reformatieperiode maakte dat ook de Grote of St. Michaëlskerk in handen kwam van de protestanten. Tijdens de beeldenstormen rond het jaar 1566 werden in het gehele land, dus ook in Zwolle, de interieurs van katholieke kerken, kapellen, abdijen en kloosters door de protestanten vernield. Grote, voor de historie, waardevolle kunst- en cultuurschatten gingen verloren. Zo moet de Grote of St. Michaëlskerk een hoofdaltaar, gewijd aan de stadspatroon van de stad, St. Michaël en twee altaren in de zijkoren hebben gehad. Hoe spijtig ook, er is niets meer van terug te vinden in de kerk. Naast deze altaren moesten ook de muurschilderingen van de kerk er aan geloven. Een aantal van deze schilderingen is op enkele plaatsen in de kerk, hoewel zwaar beschadigd, nog gedeeltelijk zichtbaar.

Een van de oudste stukken in de Grote of St. Michaëlskerk is het Michaëlsklokje, geplaatst in een nis in de muur aan de zijde van de Grote Markt. 

De driebeukige kerk had oorspronkelijk de hoogste toren van Nederland met een voor die tijd bijzondere en opzienbarende hoogte van 113,5 meter. Drie keer werd deze toren door de bliksem getroffen, waarbij bij de laatste keer in 1669, niets meer over was dan alleen een ruïne. Het duurde echter nog tot 1683 voordat ook dit deel instortte en volledig tegen de vlakte ging. Bij deze instorting gingen twee kruisgewelven verloren en raakte ook het uit het jaar 1500 daterende orgel zwaar beschadigd. De toenmalige magistraat van Zwolle deed letterlijk een duit in het zakje, waardoor er weer nieuw orgel gebouwd kon worden.

Hiervoor werd de Duitse orgelbouwer Arp Schnitger uitgenodigd. Arp Schnitger bouwde het orgel echter niet. Dat is door zijn zoons Frans Casper en Johan Georg gedaan. De ontwerper zelf overleed in de periode dat het ontwerp net gereed was. In 1721 is het Zwolse Schnitgerorgel opgeleverd.

De trap naar de consistoriekamer ...

Op de plek waar de toren heeft gestaan is in latere jaren de consistoriekamer verrezen. Deze consistoriekamer of consistorie, de kamer waar de kerkenraad vergadert, is binnen de Grote of St. Michaëlskerk in een totaal andere stijl gebouwd dan de gotische stijl van de kerk. In 1688 werd de consistorie van de Grote of St. Michaëlskerk in de rococostijl ontworpen en gebouwd.

Naast een schitterend schilderij van de schilder Hendrik ten Oever uit 1691, bevinden zich in de consistorie boven de deuren wanden waar alle predikanten van de Hervormde gemeente van Zwolle, die vanaf de reformatie hier hebben gediend, zijn vermeld.

Onderdeel van de schitterende preekstoel van de Grote of St. Michaëlskerk ...

In het centrum van de kerk, bevindt zich de kapitale en qua houtsnijkunst zeer unieke preekstoel. Adam Straes, de maker van dit kunstwerk, heeft de jaartallen, 1617 tot en met 1622, waarin hij het kunstwerk maakte, in de traptreden van de preekstoel uitgewerkt. Naast deze gegevens, staat bij de sokkel van de preekstoel een tekst vermeld, die ook van de maker afkomstig zou moeten zijn.

Men gaat er van uit dat Adam Straes zich voor de eeuwigheid heeft afgebeeld in bovenstaande uitsnede op de preekstoel ...

In de Grote of St. Michaëlskerk werden ooit de adel, de notabelen en gegoede burgerij ten grave gedragen. Deze begrafenissen vonden plaats tot het jaar 1827. De graven zijn bij een grote restauratie van 1882 tot 1896 geruimd en de grafstenen zijn willekeurig herplaatst. De bezoeker zal op de grafstenen bekende namen aantreffen, zoals bijvoorbeeld van de schilder Gerard ter Borch. Het gewone volk kreeg bij overlijden een plaatsje op het kerkhof, tegenwoordig het Grote Kerkplein, gelegen naast de kerk.

Een kijkje vanuit de Consistoriekamer in 2001 ...

Het koorhek uit 1597 gefotografeerd in 2001 ...

In augustus 2017 bracht ik een bezoekje aan de Grote Kerk. Onverwachts liep ik daar een restauratieschilder van de firma Salet tegen het lijf. Zij bleken bezig te zijn met de restauratie van de Consistorie van de kerk. 

Bij iedere grondige restauratie van historische gebouwen gaat in negen van de tien keer een grondig historisch onderzoek vooraf. Zo ook bij deze restauratie van de consistorie.

Bert Jonker, hier aan het werk bij restauratiewerkzaamheden in de kapel op het Rooms Katholiek Kerkhof aan de Bisschop Willebrandlaan in augustus 2017 ...

Na een gedegen kleuronderzoek door Bert Jonker, specialist op dit gebied en dan met name in historische kleuren, heeft het Zwolse schilderbedrijf Salet in de zomer van 2017, de consistorie van de Grote of St. Michaëlskerk gerestaureerd.

De kleurentrap die door Bert Jonker is vervaardigd naar de oude kleuren van de consistorie ...

Naast een aantal schilderonderhoudsbeurten die ook op de planning stonden, was zeker het schilderen van de kleinste details, werk voor mensen met fingerspitzengefühl.

Het was een bijzondere klus waar niet zo maar even de kwast voor gepakt kan worden. Ook op dit gebied zijn weer specialisten te vinden die het in de vingers moeten hebben. Geduld en concentratie zijn wel een van de eerste vereisten voor een goed resultaat.

De speciale materialenkist t.b.v. de oude technieken ...

Met een uiterste precisie werd het werk door de medewerkers van Salet uitgevoerd. Met speciale materialen werden de afbeeldingen op het plafond en de muren van de consistorie aangepakt.

Het bladgoud werd door de medewerker van Salet met uiterste precisie aangebracht ...

De grote adelaar in het midden van het ornament, dat op zijn beurt weer in het midden op het plafond is aangebracht, werd in totailteit samen met de andere uit bladgoud bestaande ornamenten opnieuw beplakt. Bladgoud is een bijzonder dun materiaal dat, de naam zegt het al, bestaat uit goud, dat tot een dikte van een tiende micrometer is geplet.

Naast deze vernieuwingen, waaronder de nieuwe entrees aan de Grote Markt en het Grote Kerkplein, zal in de kerk zelf, nog een nieuwe blikvanger worden verwezenlijkt.

Joan Derk Baron van der Capellen tot den Pol, in Zwolle overleden op 6 juni 1784, was een Nederlands politicus en edelman. Hij bracht de politiek dichter bij de burger en ijverde voor de vrijheid van meningsuiting en drukpers. Vooral zijn creativiteit, zijn durf en doorzettingsvermogen hebben ook andere politici weten te inspireren.

Om Van der Capellen te eren moest er in die tijd volgens de Bataafse Republiek een standbeeld worden opgericht. De regering trok 45.000 gulden uit voor de bouw van een grafmonument in de Grote Kerk van Zwolle. De opdracht voor deze bouw ging naar de Italiaan Giuseppe Ceracchi. Hij werkte voor zijn vertrek van Rome naar Parijs in 1799 aan dit classicistische monument met twee marmeren godinnenfiguren en de Nederlandse leeuw. Van der Capellen werd als Romeins senator in toga afgebeeld.

Echter, op 24 december 1800 werd de beroemde Italiaanse beeldhouwer, naar aanleiding van zijn betrokkenheid bij een aanslag op Napoleon, gearresteerd en ter dood gebracht. Hierdoor bleef het ruim drie meter hoge grafmonument van de Nederlandse patriottenleider eenzaam achter in het Italiaanse en werd in een park in Rome geplaatst. Het opschrift luidde: "Giovanne Derec de la Cappelo".

De erfgenamen van Ceracchi gaven, als tegemoetkoming in een huurachterstand, het beeld aan de adelijke familie Borghese. Zij verspreiden de beelden over hun park bij de Villa Borghese. Door verloedering zijn de beelden, in 1903 in bezit gekomen van de gemeente Rome en, door dezelfde gemeente, achter het Museo Pietro Canonica in veiligheid gebracht.

In 2008 werd de beeldengroep door een journalist van De Stentor ontdekt. De krant verrichtte verder onderzoek en startte een actie om de beeldengroep alsnog in Zwolle afgeleverd te krijgen. Deze actie leidde in mei 2009 zelfs tot Kamervragen van de Zwolse Kamerleden Eddy van Heijum (CDA) en Arie Slob (CU). Ondanks dat de beeldengroep al was betaald, bleef het Italiaans eigendom, antwoordde minister Plasterk van Cultuur.

Door grote inzet van De Stentor en meerdere belanghebbenden zou het sculptuur in 2014 alsnog worden overgeplaatst naar de Grote Kerk in Zwolle. Zou, want de tijd leerde anders.

Ondanks dat de Grote Kerk midden 2016 nog zeer optimistisch was en daarbij aangaf dat beelden rond de sterfdag van Van der Capellen, 6 juni 2017, in Zwolle zouden zijn, liep het toch net even anders.

Bij het schrijven van dit artikel zitten we eind 2017 en nog steeds staat de beeldengroep in het Italiaanse. Ongetwijfeld zal er achter de schermen door de initiatiefgroep hard gewerkt worden de beeldengroep naar Zwolle te krijgen.

Joan Derk van der Capellen tot den Pol kan worden gerekend tot de grondleggers van onze democratie. Door plaatsing van de beeldengroep zal de Grote of St. Michaëlskerk een extra push krijgen in de cultuurhistorische waarde van de kerk.

Bron:
Wikipedia,
Folder "Een korte wandeling".

Meer foto's van het interieur in 2017

Meer foto's van de verbouwing in 2019