Naar Wijken in Zwolle
Naar Kamperpoort
De Fenix zeepfabriek aan de Lijnbaan in de jaren '60 ..
(Foto: Dick Hogenkamp)
Abro, Azon, Dubro, Glorix, wie kent het niet. Oké, de jeugd van tegenwoordig zal je een beetje vreemd aankijken, zeker als je over Abro en Azon begint. Voor de mensen die al wat langer op deze aarde verkeren, zijn het woorden met een verhaal.
Achterzijde van de Zeepfabriek aan de Hoogstraat in 2003 ...
Logo aan de achterzijde van de zeepfabriek aan de Hoogstraat in 2003 ...
De Zwolse Zeepziederij De Fenix was de producent van deze artikelen. In de jaren zestig zag men, komend vanaf de Kamperpoortenbrug, zo'n honderd meter de Hoogstraat in, de achterzijde van de Zeepfabriek De Fenix. De grote ramen waren verticaal gescheiden door een licht vlak golvend kunststof voorzien van een uit metaal vervaardigd logo van de zeepfabriek.
Als we naar de gevelsteen kijken die in de voorzijde van het hoofdkantoor is geplaatst, dan zou de zeepziederij reeds in het jaar 1719 zijn bestaan hebben. Naast de tekst "E cynere vivo" of "Uit de as leef ik", is dit jaartal in de steen gebeiteld.
Zeepzieden wordt sinds de 20e eeuw voornamelijk nog uitgeoefend als hobby. Fabrieken, zoals De Fenix, die op deze wijze hun produkten maken, zijn er niet meer. De zeep die volgens de oude traditie in deze fabrieken werd vervaardigd, bestond voornamelijk uit puur natuurlijke vetten als reuzel, boter, levertraan, hennepolie, lijnolie of raapolie. Ook werden er weleens mengsels van deze ingrediënten gebruikt.
De zeep werd in grote koperen ketels gekookt (zieden) met een loog, in veel gevallen een mengsel van potas en kalkloog. Op deze wijze verzeepte het vet, waarop het door roeren werd omgezet naar een homogene massa. Door een aantal dagen het nengsel te laten afkoelen, ontstond de toendertijd overbekende zachte zeep. Zie hier de eerste stappen van de zeepziederij aan het begin van de Thorbeckegracht, in de omgeving van de verffabriek van Schaepman. Eind 19e eeuw in 1890, verkocht de Firma Ter Meulen & Co de oude zeepziederij aan de Firma Joh. Taconis.
Kwitantie van de firma Broek & Koetsier - Stoomzeepfabriek De Fenix ...
(Afbeelding: Wijnand Veenendaal - www.grootmoederstijd.nl)
Negenentwintig jaar later wordt de tot Stoomzeepfabriek De Fenix getransformeerde fabriek voor 10.000 gulden verkocht aan Peter Broek en Koetsier. Zij kenden het klappen van de zweep en waren al eigenaar van een zeepfabriek in Coevorden, de Coevorder Stoomzeep- en Zeeppoederfabriek Broek & Koetsier.
Oude advertentie van de firma Broek & Koetsier - Stoomzeepfabriek De Fenix - Zwolle ...
(Afbeelding: Wijnand Veenendaal - www.grootmoederstijd.nl)
In april 1909 wordt het echtpaar Peter Broek en Hendrika Hermanna Egberts verblijd met de komst van een zoon, Arend. In de schoolbanken ook wel Adje genoemd. Arend zal een grote rol gaan spelen in de geschiedenis van De Fenix. Door zijn studie in de chemie, waarin hj tot dokter promoveert, was hij een belangrijke aanvulling voor de zeepfabriek. In 1935 koopt hij de Azon-tak van De Fenix van zijn vader Peter en diens compagnon en begint een eigen fabriek onder de naam Dr. A. Broek Chemische Fabriek De Fenix Zwolle.
Doordat de compagnon van vader Peter, de heer Koetsier, in 1936 besluit zich terug te trekken uit het bedrijf De Fenix, was het maar een kleine sprong om vader en zoon weer te verenigen. En zo gebeurde. Vader Peter en zoon Arend besloten hun beider bedrijven samen te voegen om daarmee het bedrijf een flinke push te geven richting de toekomst.
Op 1 januari 1937 zag onder de naam P. & dr. A. Broek Zeepfabriek De Fenix een nieuwe zeepfabriek het levenslicht. Het geluk was met de familie, want in hetzelfde jaar is Arend getrouwd met zijn studiegenote Annie van Wijngaarden.
Doordat de mogelijkheid tot uitbreiding van de fabriek in de binnenstad minimaal tot nihil was, besloot de familie Broek in 1956 tot de aankoop van de bedrijfsterreinen, inclusief de aanwezige gebouwen van de reeds ontmantelde Zwolsche Bescuitsfabriek E. Helder & Co. Deze fabriek lag buiten de gracht in de Kamperpoort aan de Hoogstraat en de Lijnbaan. Voor de bewoners van de binnenstad was de keus van de familie zeer welkom.
Het gebeurde nog weleens, dat de vrachtwagens van de fabriek zich in de kleine smalle straatjes vastreden of "opstoppingen" verooorzaakten.
De verhuizing naar de nieuwe lokatie van de zeepfabriek bracht ook met zich mee, dat de fabriek besloot de produktie van de ooit als startprodukt geïntroduceerde zachte zeep te beëindigen. Sindsdien werd dit produkt bij andere zeepfabrikanten ingekocht.
Reclameborden van de produkten uit het beginjaren van Zeepfabriek De Fenix, waarmee de fabriek bekendheid verwierf ... (Afbeeldingen: Ron Nieuwenhof - Restauratie - Giethoorn) |
In eerste instantie waren het de produkten Abro en Azon die het grootste deel van de omzet bepaalden. De naam Abro was gevormd uit de naam van de uitvinder van het produkt, (A)rend (Bro)ek. Beide produkten Abro (afwasmiddel) als Azon (bleekmiddel) waren in de jaren '50 in bijna ieder aanrechtkastje te vinden. Zeker toen De Fenix bij aankoop van een fles acties ging ontwikkelen. Door toevoeging van drie plastic kralen bij iedere fles Abro, kreeg het produkt steeds meer aandacht van de consument. De kralen konden namelijk aan elkaar geregen worden en zodoende als armband of halsketting worden gebruikt.
Voor die tijd een door het publiek zeer gewaardeerde actie, die zijn weerga niet kende. Bij het verkrijgen van veel kralen was het zelfs mogelijk een lang snoer te maken, waarmee de kinderen fictief de koetsier van een rijtuig met paard konden spelen. Het kralensnoer diende dan als leidsel van het paard.
In de loop van de jaren zijn door De Fenix meerdere produkten op het gebied van huishoudelijke reiniging ontwikkeld. Zo ook het inde jaren '50 ontwikkelde Dubro, dat anno 2017 nog altijd zijn reinigingswerk van de vaat op voorbeeldige wijze verricht. Door het produkt Abro in concentratie te verdubbelen, is het als Dubro de toekomst in gegaan.
De directie van De Fenix heeft in zijn periode niet stilgezeten en heeft in het totale bestaan van de fabriek, over het gehele land, bekende produkten op de markt gebracht, die gretig aftrek vonden.
Oude advertentie van de Zeepfabriek De Fenix - Zwolle ...
(Afbeelding: Wijnand Veenendaal - www.grootmoederstijd.nl)
|
Reclamefilm uit de vijftiger jaren m.b.t. het product Fambro Haarshampoo ...
(Bron: HCO - NL-ZlHCO_1214_14846_0001)
Naast de reeds genoemde startprodukten Abro en Azon, waren dit de Dubro, maar ook de Nibro (textielversteviger), Fambro (haarshampoo), Fenix Helder Mientje Spiritus, Fenix Helder Mientje Ammoniak, Fenix Helder Mientje Dubbele Schoonmaakazijn, Volwet en in latere jaren het bekende Robijn-concept. Door overname van de firma Emka uit Apeldoorn, kreeg De Fenix ook de merknaam Glorinne in handen. Dit merk is naderhand getransformeerd naar het huidige Glorix.
Gebrandschilderd raam boven de entree van het hoofdkantoor van De Fenix aan de Lijnbaan in 2003 ...
Na de sloop van het hoofdkantoor is het raam in de nieuwbouw meegenomen ...
De Fenix was vanuit de lokatie in de Kamperpoort uitgegroeid tot een geduchte concurrent van de multinationals Akzo, Shell en Unilever. Het was dan ook niet zo gek, dat deze grote jongens midden jaren zestig de strijd met elkaar aangingen rond een overname van de Zwolse zeepfabriek. Of dit voor de familie Broek een gewilde strijd was, is maar de vraag, aangezien zij eigenlijk door de big boy Unilever onder dreiging van een concurrentieslag over stag zijn gegaan. Unilever kwam dan ook in 1992 als "glorieuze" winnaar uit deze strijd.
Ingang fabriek in 2003 ...
Na overname hebben leden van de familie Broek nog zo'n vijf jaar leiding aan het bedrijf gegeven en heeft De Fenix meer dan 30 jaar als één van de meest renderende onderdelen van het grote Unileverconcern gefunctioneerd.
In het begin van de jaren negentig kwam het onverwachte bericht bij de toenmalige directeur Jan Renaud binnen, dat Unilever had besloten De Fenix af te stoten. In 1994 zou het, wat Unilever betrof, einde verhaal zijn voor de zeepfabriek in Zwolle. Dit was echter tegen het zere been van de directeur, alsook van de manager binnen het bedrijf, de heer Jan Wiersma. Zij besloten dan ook het bedrijf te kopen. Echter kon dit alleen met de restrictie, dat de A-merken als Glorix, Dubro, Robijn en Lux niet meer binnen de naam De Fenix mochten worden vermarkt. Ook voor het personeel had de aankoop consequenties. Zestig van de honderd medewerkers konden hun baan behouden.
Ondanks de vervelende restricties kozen de beide mannen toch voor de aankoop. Vanaf die tijd werden alleen nog private labels en eigen merken op de markt gebracht.
Achterzijde De Fenix aan de Hoogstraat in 2003 ...
De concurrentie op de zeepmarkt was van dien aard, dat de ingezette koers van private labels en eigen merken, zwaar werd en op een bepaald moment niet meer was vol te houden. Men had zich echt op de zware concurrentie verkeken. Een stevige positie binnen de branche bleek helaas een utopie te zijn. Tot mei 1997 heeft de directie het gerenomeerde Fenix in leven kunnen houden. De aandelen werden verkocht, de directie vertrok en de fabriekshallen werden leeg gehaald. Es war einmal ...
De gebouwen hebben naderhand nog dienst gedaan als opslagruimte. Ook hebben particulieren, marktkooplieden en kermisexploitanten nog gebruik van de panden kunnen maken en dan voornamelijk als stalling voor vrachtwagens en caravans.
De fabriekshallen zijn al gesloopt, het hoofdkantoor heeft het laatste woord in 2008 ...
In 2006 is men begonnen met de sloop van de opstallen om de eerste funderingen te leggen voor de nieuw te bouwen woningen en het gezondheidscentrum in de mooie wijk Kamperpoort.
De gevelstenen van de Feniks die geïntegreerd zijn in de huidige nieuwbouw met de tekst “e.cinere.vivo” (vanuit de as leef ik) en de 2 bijbehorende zeepvaten met het jaartal 1719 |
Het vanuit het hoofdkantoor van De Fenix bewaarde gebrandschilderde raam is in de nieuwbouw verwerkt en wel boven de ingang van Lijnbaan nummer 12. Waarschijnlijk zijn het raam, de naam van het gezondheidscentrum en de gevelstenen boven de ingang aan de achterzijde van de nieuwe "Fenix", de enig overgebleven herinneringen aan een bloeiende Zwolse onderneming.
Bron:
Dick Hogenkamp
Wikipedia