Naar Wijken in Zwolle
Naar Kamperpoort

In de zomermaanden van 2008 heeft stadsarcheoloog Michael Klomp met zijn medewerkers een diepgravend onderzoek gedaan naar enkele onderdelen in de geschiedenis van de wijk Kamperpoort. Zo zijn een aantal plaatsen in de wijk aan een diep en grondig onderzoek onderworpen geweest.

 Het trapveldje in 2003 ...

Op de hoek van de Pannekoekendijk met de Katerdijk, onder het trapveldje, zijn de restanten van een blekerij aan de oppervlakte gekomen. Het gaat hier om de blekerij en in latere jaren stoomwasserij van de familie Wentholt.

In de eerste jaren van het bestaan van de blekerij maakte men gebruik van een rosmolen, die door een paard werd aangedreven. In latere jaren 1884 en 1894, heeft men twee stoomketels laten plaatsen. In het begin van de twintigste eeuw, is er tevens een schoorsteen aan de blekerij toegevoegd.

Ondanks dat men bij regelmaat onverwachte zaken aantreft, was de vondst van de restanten van deze blekerij geen verrassing. Klomp was in het bezit van een kaart uit 1832, waarop de contouren van de blekerij stonden ingetekend. Het ging de stadsarcheoloog ook niet zozeer om de plek van de blekerij, men wilde dieper de grond in met het doel fragmenten uit de 14e eeuw tegen te komen. Naar aanleiding van vondsten op deze lokatie, kon men concluderen, dat de blekerij stamt uit de periode 1750/1760.

Ook de parkeerplaats, grenzend aan de Nachtegaalstraat en de Harm Smeengekade, was onderdeel van het onderzoek in de Kamperpoort. Hier hoopte Klomp restanten van het oude Wytenhuis uit het begin van de 15e eeuw te ontdekken. Het Wytenhuis was een huis voor vrouwen die hun leven leefden in het teken van God.

In oktober/november 2009 werd op de parkeerplaats een sloot uitgegraven met een groot aantal kuilen uit de periode rond 1400. In die tijd was ook het Wytenhuis op deze lokatie gevestigd. De kuilen werden gebruikt voor het afval, zoals het aardewerk uit die tijd. Of het gevonden materiaal daadwerkelijk met het Wytenhuis hebben te maken, was nog de vraag.

Restanten opgegraven op de parkeerplaats langs de Pannekoekendijk/Nachtegaalstraat ...

Na deze operatie heeft in de Kamperpoort, na de sloop van het laatste deel, dat nog over was gebleven van de Vocaleumfabriek, het hoofdkantoor aan de Hoogstraat, nog een archeologisch onderzoek plaatsgevonden

Het laatste restje historie van de Zwolse Zeilfabriek Vocaleum, het hoofdkantoor, is eind 2017, aan de sloper overgeleverd...

Een gevolg van de aanleg van het Zwolle-IJsselkanaal, is ook, dat de binding van de wijk met het Zwartewater is komen te vervallen, waardoor de fabrieken in de Kamperpoort langzaamaan verdwenen. De fabriek van de familie Van Loo was de eerste die als grote jongen hier het loodje moest leggen. Op deze lokatie is in 1975 het kapitale hoofdkantoor van de postordergigant/online warenhuis Wehkamp gerealiseerd. Echter had deze gigant geen enkele binding met de wijk zoals bijvoorbeeld de Vocaleumfabriek van Van Loo, Zwolse Biscuitfabriek of De Fenix heeft gehad. Zijn werknemers kwamen grotendeels van buiten de stad en zeker van buiten de wijk Kamperpoort.

De grootste hobby van veel slopers, afbreken ...

In september 2017 is door de sloper het laatste deel van de Vocaleumfabriek, het hoofdkantoor, ten behoeve van de bouw van appartementen, met de grond gelijk gemaakt. Na de sloop werd door de Archeologische Dienst van de gemeente Zwolle nog een diepgravend onderzoek verricht.

Stadsarcheoloog Michael Klomp onderzoekt de grond onder het hoofdkantoor van Vocaleum aan de Hoogstraat ...

Onder de voorzijde van het kantoor kwamen stadsarcheoloog Michael Klomp en zijn companen de resten tegen van een aantal kleine woningen. Bij verdere afgraving hoopte hij sporen of restanten tegen te komen uit de vroege tijd van de Hoogstraat. Dit bleek echter niet het geval. Hoe oud de Hoogstraat is, is nog nooit aangetoond. Wel werden er een aantal mestkuilen terug gevonden met wat scherven en muntjes.

De stadsarcheoloog bij een ontdekte mestkuil ...

De contouren van de grondlagen werden in detail vastgelegd voor verdere uitwerking ...

Ook kwamen er sporen van een waterstroom aan de oppervlakte. Waarschijnlijk zullen bij het archeologisch onderzoek dat plaats gaat vinden bij de Kop van Hoog, meer sporen gevonden worden van deze waterstroom.

Vanaf 1377 is het bestaan van de Hoogstraat duidelijk. De straat was in die tijd een dijkweg, die door het laaggelegen land slingerde. 

Onder de kelders van de kleine woningen, bleken geen aanwijzingen te zijn, die er op wezen dat op deze lokatie eerdere bewoning was geweest. De wijze heren gaan er dan ook vanuit, dat de eerste woningen in 1858 op deze plek zijn gebouwd.

De Kop van Hoog, de mooie benaming voor de bebouwing van hetdeel van de Kamperpoort, dat grenst aan de stadsgracht, was een van de volgende projecten van de Zwolse Archeologische Dienst. Vol verwachting, naar wat men zou ontdekken, zijn de mannen enkele weken bezig geweest in deze hoek van de stad.

Voor de dienst kon het gebied een zeer interessante worden. Stadsarcheoloog Michael Klomp en zijn medewerk(st)ers, hadden in een korte tijd al een groot deel van de kelders van de panden aan de Hoogstraat bloot gelegd. Ondanks dat er zeker in begin nog niet zoveel spectaculaire vondsten waren gedaan, was deze plek toch zeer bijzondere voor stadsarcheoloog Klomp.

Deze extra leuke bijzonderheid aan dit eerste deel van het archeologisch onderzoek op deze lokatie, was wel het feit, dat op de plek aan de Mussenhage waar ooit vijf huisjes stonden, een van de huisjes, het geboortehuis is geweest van de vader van de stadsarcheoloog. Toeval?

Het was echter niet zijn eerste wens, in de kelders van de bebouwing, die na de vijf huisjes was gerealiseerd, iets te vinden dat gerelateerd was aan zijn familie. Misschien wel gehoopt, maar nee, Michael Klomp hoopte op de eerste plaats iets terug te kunnen vinden van de waterloop, die op de oudste stadsplattegrond van de stad was aangegeven. Een kaart, die stamt uit het jaar 1560. De eerste aanwijzingen voor de betreffende waterloop waren al wat eerder gevonden bij het onderzoek, dat een paar maanden voor dit project, na de sloop van het bedrijfskantoor van Vocaleum aan de Hoogstraat, was verricht.

In totaal hadden Klomp en zijn medewerkers zes weken de tijd om de lokatie te onderzoeken. Bij de aanvang  van het archeologisch onderzoek hebben zij het gebied tot een bepaalde diepte afgegraven en minitieus onderzocht. Hierbij zijn wel interessante zaken naar boven gekomen, maar deze waren voor archeologische begrippen, niet echt oud en historisch te noemen. Het ging dan om zaken uit het begin van de twintigste eeuw.

Een asbak van de Rijwielen- en Bromfietshandel van D.J. Dutman & Zn ...
(Collectie: Buurtmuseum Kamperpoort)

Zaken die te maken hadden met bijvoorbeeld bedrijfjes die toendertijd aan de Hoogstraat gevestigd waren, als de rijwielen- en bromfietsenhandel van D.J. Dutman & Zn, de Hengelsportzaak van Bé Rigter, Nicolay Carosseriedelen en afval van een smederij die vermoedelijk heeft toebehoort aan rijtuigmaker B.J. Westerink, etc. 

Vondsten tijdens de eerste fase van het archeologisch onderzoek uit de kelders van de Hoogstraat ...

In de kelders van de huisjes aan de Mussenhage zijn ook nog een aantal zaken gevonden die een link hadden met de vroegere bewoners, maar ook deze waren van vrij recente datum. Zo meld Michael Klomp, dat in een klein keldertje in het achterhuis van zijn opa, veel onderdelen van oude auto's waren aangetroffen. Het ging dan om spatborden, uitlaatonderdelen karters van meerdere motorblokken, etc. Allemaal afkomstig van trucks die gebruikt werden door het Canadese leger en hier waren achtergelaten. De stadsarcheoloog geeft op de Facebookpagina van Archeologie Zwolle aan, dat hij zeker weet, dat zijn opa dit hier bewaard moet hebben. Dus ondanks misschien de mindere archeologische waarde, een zeer interessante vondst voor Michael himself.

Na de eerste fase van het archeologisch onderzoek op de Kop van Hoog, volgde een tweede fase. Echter, voordat de manne,n voor deze tweede fase, hun schop in de Zeolse aarde konden zetten, moest eerst een damwand worden geslagen.

Het plaatsen van de damwanden, voordat de mannen van Michael Klomp de tweede fase en dieper de bodem ingingen ...

Na deze eerste bevindingen, waar tevens achter het pand op Hoogstraat 8, een oud gemetseld riool met een houtconstructie de eerste aanwijzingen waren, voor het uitkomen van de wens van de stadsarcheoloog, zijn er zware metalen damwanden rond het terrein aangebracht. De dienst heeft na de plaatsing van deze wanden haar werkzaamheden weer opgepakt en nogmaals de schop en detector ter hand genomen. Het doel, nog dieper de historie van dit deel van de wijk in te duiken, deed af en toe het adrenalinepeil van de zwoegende gravers tot een hoogtepunt steigen.

De grootste wens van Michael Klomp kwam uit. De oude waterloop of waterleiding, die in verbinding stond met de polder Blalo, was voor een groot deel aan de oppervlakte gekomen. Een deel van deze waterloop was al eens in een reactie op een krantenartikel van 2 februari 1876, geschreven door mr. J.W.J. De Vos van Steenwijk, beschreven. Het zou een sloot betreffen, die vanuit de polder Blalo kwam en op de kop van de Hoogstraat zou eindigen in een gemetseld riool.

Op de grens met de Hoogstraat werd de houten schuif gevonden. Het riool, dat van hieruit naar de brandweerkazerne liep, ligt verder volgestort met puin.
In de wand aan de linkerzijde, net voor de boog, is de gleuf te zien waar de houtenschuif in moest vallen ...

Op de plek waar het riool van rond 1850 zou beginnen, zou ook een duiker met schuif aanwezig zijn geweest. Deze houten schuif in de waterloop is ook inderdaad gevonden op het punt waar het gemetselde riool op de lokatie begint. Of het gemetselde deel van het riool ook onder de Hoogstraat en de behuizing doorloopt is mij niet bekend. Het is wel zeker dat de waterloop richting Brandweerkazerne heeft gelopen. Vanaf de Hoogstraat, loopt de waterloop met een bocht in de richting van de stadsgracht achter het Maagjesbolwerk.

Op bovenstaande foto is de gleuf, waar de beschreven houten schuif uit de reactie op het krantenartikel uit 1876 van mr. J.W.J. De Vos van Steenwijk, in moest vallen, duidelijk herkenbaar. Links voor de ronding.

De schuine afloop over een deel van het gemetselde riool is ter versteviging aangebracht ...

Na de interessante vondst van de waterloop is in de week van 16 april 2018 een dieper onderzoek gestart naar eventuele aanwijzingen uit het verre verleden. Vaak worden in oude waterlopen zaken aangetroffen die de aanwijzing zijn voor een stukje geschiedenis van een paar honderd jaar geleden. De stadsarcheoloog hoopt ook in dit riool interessante aanwijzingen te vinden, die weer een stukje van de puzzel voor hem oplossen. Aanwijzingen die terug gaan naar de tijd waarin uw over-overgrootmoeder nog niet geboren was. 

Een mes gevonden op een diepte van zo'n vier meter onder het maaiveld.
Zo werd er meer gevonden op deze diepte en dan met name scherven van aardewerken vazen e.d.  ...

Voordat er echt onderzoek werd gedaan in het riool en deze stukje voor stukje uitgebeiteld zou worden, had Michael Klomp op 23 april een team van het Zwolse mediabedrijf Cloudshots ingehuurd. Een team met de bekende professionele beeldmakers Marco Slot, Ben en Herman Vulkers. Zij hadden de historische taak met een drone beelden van de lokatie te maken en dan met name van de loop van het riool, voordat deze voor de eeuwigheid zou verdwijnen.

Ondanks dat de windsnelheid redelijk voelbaar was, stond de drone met een omvang van zo'n 75 cm breed, strak en stil in de lucht, berekend op zijn taak beelden vast te leggen voor ons nageslacht. Een wonder van minitieuze precisie! Zowel de videobeelden als ook de gemaakte foto's, zijn voor de stadsarcheologen van grote waarde. 

De laatste werkzaamheden voordat het gemetselde riool stukje voor stukje zou worden open gebroken en onderzocht ...

Op 24 april 218 werd een begin gemaakt aan het leeghalen van het gemetselde riool. Vol spanning begonnen de medewerkers van de stadsarcheoloog aan deze klus. Een klus die niet voor iedereen is weggelegd. Je moest wel tegen de veelal sterk geurende aroma's van faecaliën kunnen, die nog steeds in de substantie van het riool aanwezig zijn. Jacob Donze, oprichter/beheerder van het Buurtmuseum Kamperpoort en een van de vrijwilligers bij het archeologisch onderzoek, gaf aan, dat hij in het riool was geweest, maar dat dat van korte duur en niet lang vol te houden was, door de indringende lucht van de substantie. Zo heeft iedereen zijn hobby! De een neust in het riool en de ander spaart postzegels!

Met grote interesse werd het riool, centimeter voor centimeter, letterlijk en figuurlijk van zijn ommanteling ontlast ...

Er werden wat kleine vondsten gedaan zoals een gouden oorringetje. Onder en naast de gemetselde waterloop moet nog een oudere lopen, waarvan verwacht wordt dat daar nog wel het een en ander uit de 16e en 17e eeuw zal worden gevonden. 

Bron:
Gemeente Zwolle
Buurtmuseum Kamperpoort