Naar Foto's van Zwolle
Naar Zwolle Special

Op de Nieuwe Markt staan een aantal lantaarns die doen denken aan die goede oude tijd ...

Licht in de duisternis. Kaars, olie, petroleum, gas, elektrische gloeilamp, natrium tot de huidige led-lampen, zie hier de ontwikkeling van de straatverlichting in de stad.

Het is o zo normaal in ons leven. Als we 's avonds de deur uitgaan, zijn in de meeste gevallen, de straten verlicht. Oké, een storing of kapotte straatlantaarn daargelaten.

Waar is het allemaal mee begonnen? De huidige straatlantaarns hebben meerdere voorgangers gekend. In Londen kent men de straatverlichting al sinds 1417. Toen werd door burgemeester Sir Henry Barton bepaald dat in de wintermaanden "lanthorns" opgehangen moesten worden.

In Nederland was Amsterdam de eerste stad waar een lantaarntje meegedragen moest worden als men 's avonds de straat op ging. Deze verplichting werd in 1505 ingesteld.

De eerste echte vaste lantaarn, waarvan we de aangepaste vormen tegenwoordig in het straatbeeld zien, kreeg in 1544 op de Zeedijk, bij de Molensteeg, een stekkie. Deze kaarslantaarn was eigenlijk de voorloper van de openbare straatverlichting.

De aan de huidige tijd aangepaste hangende straatlantaarns in de Kromme Jak ...

Op 14 december 1570 kreeg de stad Den Haag, als eerste stad van ons land, 33 straatlantaarns in de binnenstad. De echte grote doorbraak werd echter geregistreerd in 1669 in Amsterdam. Hoewel het zo'n 100 jaar later was dan de straatlantaarns in Den Haag, werden hier binnen een jaar zo'n 1800 olielampen, die brandden op raapolie, geperst uit koolzaad, geplaatst of opgehangen. Het waren de zogenaamde Jan van der Heyden-palen, de ontwikkelaar van deze olielantaarns.

In die tijd waren de lantaarns gemaakt van eikenhout. In de 18e eeuw werden deze langzamerhand vervangen door gietijzeren exemplaren.

De olie-/petroleumlamp werd opgevolgd door de gaslantaarns, voorzien van gloeikousjes.

Nieuwjaarswens van de lantaarnaanstekers voor de burgerij van het Belgische Gent ...
Afbeelding: Wikimedia Commons

Ik weet het niet meer 100% zeker, of ik heb het uit boeken of ik heb een sterk geheugen. Als jonge jongen voetbalde ik tegen schemer regelmatig met de jongens uit de buurt in de Gennestraat. Uitkijk op de hoek voor de man met de platte pet. Schitterend om daar aan terug te denken. Bij deze buurtmatches zie ik nog zo de lantaarnopsteker voor me, die met zijn laddertje door de straten trok om de lampen aan te steken. Bij een beetje wind, was dat ook nog weleens een probleem. Het zal midden jaren vijftig van de vorige eeuw zijn geweest.

Het gebruik van de eerste openbare gasverlichting vond plaats in het stadje Freiburg in Saksen/Duitsland. Een ommekeer in de straatverlichtingproblematiek. Het zorgde voor veel werkgelegenheid. Voor de gasverlichting was heel veel steenkool nodig, dus waren er meer mijnwerkers nodig en er moesten gasleidingen worden aangelegd, noem maar op.

De originele Wispelweij lantaarn bij het voormalige en in 2015/2016 gesloopte Verpleeghuis De Weezenlanden ...

De Wispelweij-lantaarn is na de sloop van het Verpleeghuis De Weezenlanden herplaatst bij het nieuwe Isalaziekenhuis ...

Naast de originele Wispelweij-lantaarn die bij het, in 2015 gebouwde, Isala ziekenhuis is geplaatst, bevindt zich ook op de parkeerplaats van het Stadhuis aan de Kapelsteeg nog een origineel exemplaar. Het zijn de enige twee overgebleven Wispelweij-lantaarns die in Zwolle geplaatst zijn.

De IJzergieterij "De Nijverheid" van de Firma Wispelweij & Co uit Zwolle, had een geweldige naam op het gebied van straatlantaarns. Niet alleen in Zwolle, in het gehele land zag men lantaarns staan die in de Zwolse ijzergieterij waren vervaardigd.

Afbeelding uit 1851 van de ijzergieterij en machinefabriek G.J. Wispelweij en Co
aan de Schuttevaerbrug / Achtergracht / Dijkstraat / Assiesstraat ...
Afbeelding: HCO_FD021031-1

Nadat heel Zwolle in de jaren '20/'30 van de vorige eeuw werd voorzien van electrische straatverlichting, is er veel veranderd. De gasfabriek is er niet meer, de lantaarn-kaarsenmakers zijn verdwenen, de lantaarnopstekers zijn er niet meer. Allemaal nog in onze memory, maar verdwenen uit het stadsbeeld.

Tijden veranderen. Mede door de klimaatverandering en de vervuiling van het milieu wordt er anno 2016 meer aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen. Windmolens en zonnecollectoren zijn sterk in ontwikkeling. De led en de zonneenergie hebben een streepje voor.

Op een van de parkeerplaatsen tussen de bebouwing van de nieuwe Kamperpoort,
trof ik deze op zonneeneergie werkende straatverlichting ...

Ondanks dat in 1962 de echte doorbraak van de led-verlichting plaatsvond, is het eigenlijk na de eeuwwisseling pas echt hard gegaan met de led-verlichting (een lichtuitstralende diode).

De led-armatuur welke in 2017 in de AA-landen is geplaatst ...

Na een test in 2014 in de wijk Oud-Ittersum, waarbij meerdere soorten led-straatverlichting werden bekeken, is men in 2015 gefaseerd begonnen met het vervangen van de oude geel/rode-lantaarns in de wijken Voorst en Holtenbroek. Daarna volgden de wijk AA-landen en Brinkhoek. In totaal gaat het dan om 4800 lampen, dat 20% is van het totaal. Bij de keuze van de kleur van de nieuwe led-lampen is gekozen voor wit licht. Wit licht geeft ten opzichte van de oude geel/rode lampen een hogere (kleur)herkenning, wat de beleving van sociale veiligheid in woonbuurten verhoogt, aldus de gemeente Zwolle.

De led-ombouw in de stad maakt deel uit van het project Bewust Verlichten van de gemeente Zwolle. In totaal worden er 24.000 armaturen vervangen binnen het project. Met de grootschalige ombouw behoort Zwolle tot één van de koplopers op het gebied van duurzame en energiezuinige led-verlichting in de openbare ruimte.

De ombouw naar led is in handen van de firma Ziut, een specialist in de openbare ruimte, met meerdere vestigingen in ons land, waarvan het hoofdkantoor in Arnhem is gevestigd.

Door de vervanging van de oude lampen naar led-verlichting wordt de Zwolse openbare verlichting energiezuiniger, milieuvriendelijker en gaan de onderhoudskosten omlaag. De led-armaturen kennen een levensduur van ruim 20 jaar.

Bron:
Wikipedia
Gemeente Zwolle

Meer foto's van de ombouw naar led verlichting