Naar Historie

Vaandel van de Afdeling Zwolle van de SDAP ...
(Foto: HCO)

Voor de sociaal-democraten in ons land kan Zwolle gezien worden als de geboortestad van de huidige Partij van de Arbeid. Op 26 augustus 1894 werd in 't lokaal Atlas aan de Ossemarkt 9 door 12 initiatiefnemers de SDAP opgericht. 

Affiche t.g.v. het 40-jarig bestaan van de SDAP ...
(Foto: HCO)

De Twaalf Apostelen, zoals deze mannen genoemd werden, waren:
Levie Cohen (30), winkelier uit Zwolle;
Jan Fortuyn (39), boekverkoper uit Amsterdam;
Adriaan Gerhard (36), onderwijzer uit Amsterdam;
Frank van der Goes (35), journalist uit Amsterdam;
Willem Helsdingen (44), tapijtwever uit Rotterdam;
Henri van Kol (42), ingenieur, rijk geworden in Nederlands-Indië, woonachtig in België;
Henri Polak (26), diamantbewerker uit Amsterdam;
Jan Schaper (26), huizenschilder uit Groningen;
Hendrik Spiekman (20), typograaf uit Sappemeer;
Pieter Jelles Troelstra (34), advocaat uit Friesland, wonend in Utrecht;
Helmig van der Vegt (30), onderwijzer uit Zwolle en
Willem Vliegen (32), typograaf uit Maastricht.
Zij waren toendertijd de twaalf oud-SDB-ers die uit onvrede een nieuwe partij, de SDAP, oprichtten.

Het bestuur van de SDB, een revolutionair socialistische bond, van de predikant Ferdinand Domela Nieuwenhuis, die als een van de oprichters van de socialistische beweging in ons land wordt gezien, begon neigingen te vertonen, die de denkbeelden van het anarchisme benaderden. Er werd volgens de twaalf gestreefd naar een situatie c.q. samenleving waarin mensen zonder een hogere macht of autoriteit leven.

De druppel die de emmer deed overstromen was de motie naar aanleiding van de slechte behandeling van hen door Domela Nieuwenhuis in de Tweede Kamer. In deze motie werd ook gesteld nooit meer met de verkiezingen mee te doen. Dit was tegen het zere been van een groot aantal SDB-ers. De mensen wilden dit middel in de revolutionaire strijd niet kwijt en besloten een nieuwe beweging op te richten.

Zwollenaar Helmig Jan van der Vegt, een van de twaalf apostelen ...
(Foto: Wikipedia)

Ook onze stadgenoot Helmig Jan van der Vegt, geboren op 5 januari 1864, overleden op 26 augustus 1944, was een van hen. Deze zoon van timmerman Klaas Johannes van der Vegt en Aaltje Wiekmeijer, was onderwijzer in zijn geboorteplaats en kwam op jonge leeftijd al in aanraking met het socialisme van Domela Nieuwenhuis.

Hij was ook degene, die in Zwolle een afdeling van de SDP, de Sociaal Democratische Bond, opzette. Samen met plaatsgenoot Louis Cohen was hij redacteur van de Volksvriend. Beide behoorden tot de roemruchte Twaalf Apostelen. Helmich Jan van der Vegt is ter aarde besteld op Begraafplaats Kranenburg. 

Midden 1920 is door de Zwolse afdeling van de SDAP een Naamloze Vennootschap opgericht, de N.V. tot Exploitatie van Vereenigingsgebouwen genaamd. Doel van de oprichting van deze N.V. was het realiseren van een eigen verenigingsgebouw. In de volksmond was deze vereniging beter bekend als de N.V. Palvu. Voorzitter J. Vogt van de toenmalige SDAP had deze naam ontleent aan de strijdleuze; "Proletariërs Aller Landen Verenigt U".

Het duurde niet lang voordat het ook daadwerkelijk zo was. Op 8 september 1920 werd voor een bedrag van f. 36.000,-- twee herenhuizen en een tuinhuis van de koopman J. Worst overgenomen. De panden waren gelegen aan de Eekwal 29. Voor de aankoop van de panden zijn indertijd aandelen uitgegeven. Ook kende de Zwolse afdeling van de SDAP zegelkaarten, die een bijdrage moesten gaan leveren voor de aankoop. Met zegels van tien cent kreeg de koper, indien een kaart vol was, een stortingsbewijs voor een aandeel. Had men 25 aandelen bij elkaar gespaard, dan kreeg men een stem in de N.V. Palvu.

Op 26 maart 1921 was het eindelijk zover. Na een aantal interne verbouwingen, was het de voorzitter van de afdeling Zwolle van de SDAP, de heer J. Vogt, die gebouw PALVU officieel opende.

Cursus in het Makkershuis van de SDAP, PALVU aan de Eekwal ...
(Foto: HCO)

Jarenlang zijn in het gebouw PALVU, cursussen, vergaderingen en bijeenkomsten van de partij gehouden. Daarnaast waren de Stem des Volks en de Muziekvereniging Voorwaarts vaste huurders van de ruimtes in het gebouw. Ook de AJC (Arbeiders Jeugd Centrale) kende hier zijn basis.

Nadat de gemeente Zwolle het gebouw in de Tweede Wereldoorlog had gebruikt als distributiekantoor, kwam het, eigenlijk behoorlijk uitgewoond, na de oorlog weer terug handen van de SDAP. Om het pand weer in goede staat terug te brengen, werd door de SDAP-ers voor de tweede keer in hun nog jonge geschiedenis zegelkaarten uitgegeven om de kosten te kunnen betalen.

Het gebouw van de NV PALVU in 2018.
Het ongenummerde pand zal in de aankomende jaren het loodje leggen voor de nieuw te bouwen stadsvilla's ...

Het bestuur van de SDAP besloot in die periode enkele kamers te verhuren aan de NS. Ondanks deze extra inkomsten, bleek de exploitatie niet rendabel meer en moest in 1960 toch de knoop worden doorgehakt en werd het pand verkocht aan de heer Bonhof. De heer Bonhof wilde het gebouw ombouwen tot een bar-dancing, maar de plannen hiervoor werden door de gemeente afgekeurd. Na deze afkeuring is nog een aantal jaren de N.V. Confectiefabriek Groningen in het gebouw gevestigd geweest.

De N.V. PALVU heeft, zonder eigen gebouw, nog enige tijd bestaan. Echter in een buitengewone algemene aandeelhoudersvergadering op 14 november 1972 werd besloten de N.V. PALVU te liquideren.

De SDAP streed in zijn tijd voor het algemeen kiesrecht en de sociale wetten, zoals bijvoorbeeld het staatspensioen. Met de invoering van het algemeen kiesrecht in 1917 wist de SDAP dan ook een grote zetelwinst te behalen. Dit betekende de doorbraak van de partij.

Op 9 februari 1946, net na de oorlog is de SDAP, samen met de VDB (Vrijzinnig Democratische Bond, een links-liberale partij) en de CDU (Christelijk Democratische Unie, een protestants-schristelijke en antimilitaristische partij), opgegaan in de huidige Partij van de Arbeid.

Ondanks dat het gebouw van de voormalige N.V. PALVU aan de Eekwal, in de loop der jaren, binnen het beschermd stadsgezicht, het stempel "gemeentelijk monument" heeft gekregen, was slopen van het gebouw eigenlijk niet meer aan de orde. Echter in 2018, heeft de monumentencommissie toestemming gegeven dat de huidige bebouwing wel mag worden gesloopt. Dit heeft tot gevolg, dat In de aankomende tijd op de plek van het oude PALVU-gebouw aan de Eekwal, luxe stadsvilla's zullen verrijzen. Weer zal er een stukje Zwolse historie aan de commercie ten ondergaan.

Het leven gaat door en stopt niet als er iets gesloopt wordt. Zo blijft de gevelsteen aan de Ossemarkt 9, met zijn vele bijzondere en mooie herinneringen, behouden. Soms ondersteunt door wat extra aandacht op een belangrijke dag in het jaar, voor hem of voor haar.

Minister Bert Koenders plaatst zijn bloemen bij het graf van Gerardus Horreüs de Haas op 1 mei 2008 ...

In dit geval wordt ieder jaar weer op 1 mei, de Dag van de Arbeid, Begraafplaats Kranenburg bezocht door een afvaardiging van de Partij van de Arbeid, afdeling Zwolle. Bij dit bezoek wordt bij twee graven stil gestaan, waaronder het graf van de Zwolse Apostel Helmich Jan van der Vegt. Evenals bij het graf van de socialistisch vrijzinnig hervormd predikant, Gerardus Horreüs de Haas, worden dan bloemen gelegd en door enkele mensen het woord gevoerd.

Wethouder van de gemeente Zwolle, Gerrit Piek, plaatst zijn bloemen op het graf van Helmig Jan van der Vegt op 1 mei 2008 ...

Al jarenlang zijn bekende politici uit de landelijke PvdA, als ook leden uit de provinciale PvdA en uit de afdeling Zwolle, uitgenodigd om bij de bloemenlegging aanwezig te zijn. Job Cohen, Bert Koenders, Ronald Plasterk, Diederik Samson, Hans Spekman, etc, allen hebben zij, in de loop der jaren, op 1 mei, Begraafplaats Kranenburg als gastspreker bezocht en hun bloemen op de genoemde graven gelegd.

In het pand aan de Ossemarkt 9, waar de oprichting van de SDAP heeft plaatsgevonden, staat de in 1984 door de toenmalige partijvoorzitter van de landelijke Partij van de Arbeid, Max van den Berg, onthulde gevelsteen, nog steeds te glimmen in de voorgevel van het pand.

Bron:
Wikipedia
Rijksuniversiteit Groningen
Twaalf Apostelen - BNN/VARA

Foto's van de bloemenlegging bij de graven van Helmig Jan van der Vegt en Gerardus Horreüs de Haas op de Dag van de Arbeid,1 mei 2008.