Naar Kunstwerken
Een van de twee Katerveersluizen, met enkele brug, gezien door het raam van het Waterschapsgebouw in 2015 ...
In 1440 bestond het veer over de IJssel al. Het veer dat de oevers van Gelderland en Overijssel, in het westelijk deel van Zwollerkerspel, bij Spoolde, met elkaar verbond. Verbond ... omdat het al jaren, direct na de opening van de IJsselbrug, werd gesloten.
De houten pont, beladen met een automobiel, een paard en boerenkarren, wordt in 1912 door
de twee mannen die trekken van de stalenkabels in beweging gebracht ...
(Foto: HCO - PBKR1915)
Met handkracht werd het houten veerpont van de ene kant naar de andere kant getrokken, om mensen met of zonder vervoermiddel over te zetten om hun reis te vervolgen.
De paardentram met personeel en reclame-uitingen bij de Spoolderberg in 1919.
De reclame-uitingen waren van de Gebr. Bischoff Manufacturen en van J. Zijlstra Hzn., een winkel in koloniale waren (De Smeden).
Zwolle was de 7e stad van Nederland met een paardentram ...
(Foto: NL-ZlHCO 1214 FD021365)
Om de stad Zwolle te bereiken of te verlaten, kon men vanaf 16 juli 1885 met de paardentram. Een vervoermiddel, dat viel onder auspiciën van de NV Zwolsche Tramwegmaatschappij, een in dat jaar mede door de exploitant van het Katerveer, de heer H. van Dun en de heer A.R. Kroes, was opgericht.
De haringkar van de "Scheveningsche Haring Handel" van G. Schraa in ca. 1930. Deze visboer had het Katerveer als standplaats ...
(Foto: HCO - NL-ZlHCO_FD021345)
Bij het Katerveer waren een rijtuigloods en de paardestallen van de onderneming gesitueerd. Vanaf 's morgens 07.30 uur ('s winters een uurtje later) vertrok er ieder half uur een tram van het Katerveer richting de Grote Markt. Waar men tegenwoordig bij meerdere vaste haltes op de te rijden route kan worden gestopt, was het in die tijd net even anders. Er waren toen geen vaste tramhaltes en men kon overal op de route uitstappen waar men maar wilde.
Jarenlang hebben 100.000 reizigers per jaar hun reis met de paardetram vervolgd. In 1919 kwam er een einde aan de werkzaamheden van de NV Zwolsche Tramwegmaatschappij. De concurrentie van fiets en auto bleek een te grote hobbel te zijn om door te gaan met waar men mee bezig was.
Een paar jaar eerder werd door de genoemde toename van het verkeer, in 1914, de houten pont al vervangen door een ijzeren pont met motor. Dit was een bijzonder grote vooruitgang en toch bleef het moeilijk het veerpont in de winterperiode in bedrijf te houden. IJsgang maakte dit in veel gevallen onmogelijk.
(Foto: HCO - FA 000 039)
Bouw van de vaste oeververbinding, de IJsselbrug, in 1929 ...
(Foto: HCO - FA 000 050)
Dit had tot gevolg, dat er veel aandacht werd gevraagd voor een vaste verbinding tussen de beide IJssel-provincies. De jaren verstreken en het heeft nog tot 1927 geduurd, voordat men eindelijk kon beginnen met de bouw van de tegenwoordig nog in volle glorie aanwezige IJsselbrug. In 1930 werd de brug geopend.
10 mei 1940 werden de bruggen opgeblazen om de opmars te stuiten van de oprukkende Duitsers.
Het pontveer werd weer in functie genomen mei 1940, het Katerveerpont zet militairen en anderen over over de IJssel.
(Foto: HCO - FD026578)
Kijkt men vanaf de Gelderse kant richting het Katerveer, dan ziet men het schitterende sluizencomplex aan de Zwolse zijde van de IJssel, een van de meest gefotografeerde plekjes in Zwolle. Een lokatie met een grote interessante geschiedenis, waarin de eerste kleine sluis is gebouwd in de periode 1818-1819 en de tweede in 1873.
De sluizen bij de uitmonding van de Willemsvaart in de IJssel hebben bijgedragen tot een enorme groei van de stad Zwolle in die tijd. Het was het laatste stukje van de scheepvaartverbinding van de stadsgrachten en de IJssel. Zwolle kende door de bedijking van de IJssel in 1308 geen verbinding meer met de druk bevaren rivier.
De stoomboot "Stad Zwolle" in de grote sluis bij het Katerveer in 1895 ...
(Foto: HCO - NL-ZlHCO_1214_FD11_N086)
Het heeft jaren geduurd, voordat deze zeer gewenste verbinding er mocht komen. Zeer tegen de zin van de steden Deventer en Kampen, die in die tijd de meeste baat hadden van de scheepvaart op de rivier. Beide steden lagen namelijk wel direct aan de IJssel en zagen een stevige concurrent voor hun toekomstige handel verschijnen.
Volgeladen handelsschepen in de Grote Katerveersluis in 1935 ...
(Foto: HCO - PBKR4189)
Vanaf het moment van de bedijking verlangde de stad Zwolle naar een scheepvaartverbinding. Rond 1480 werd door de stad een oude onbevaarbare gracht, die bestemd was geweest dienst te doen binnen de verdedigingswerken, uitgediept, zodat er scheepvaartverkeer plaats kon vinden. Ook zou er toen al een sluis in de IJsseldijk worden aangelegd.
Zover kwam het echter niet. Zowel Kampen als Deventer hadden hier groot bezwaar tegen, waardoor uiteindelijk, in overleg met de steden Kampen en Deventer, het geschil door de Bisschop en de Raad der stad Utrecht moest worden beslist. Hierbij trok Zwolle aan het kortste eind en moest de graafwerkzaamheden stil leggen.
Tot 1819 bleef Zwolle zonder verbinding met de IJssel. Na de val van de oude republiek werd een grote actie op touw gezet om alsnog de verbinding met de IJssel te krijgen. In 1810 was het zover. Lodewijk Napoleon verleende de concessie en met steun van het Rijk werd begonnen met het graven van de Willemsvaart.
Midden op de dubbele brug van de grote sluis heeft men een schitterend beeld op de Willemsvaart in 2014 ...
Echter, ons land werd bij Frankrijk ingelijfd en de keizer trok de subsidie in. Men was al een aardig eind op weg, tot aan de Spoolderberg, toch werd men door het intrekken van de subsidie alsnog genoodzaakt de graafwerkzaamheden te stoppen.
Na de val van Napoleon Bonaparte in 1814, werd Willem Frederik Prins van Oranje Nassau of wel Koning Willem I, ingehuldigd als Koning der Nederlanden. Dit was het sein voor de stad Zwolle, nogmaals de verbinding met de IJssel aan te kaarten. Na regen komt zonneschijn. Op 24 augustus 1819, op de verjaardag van de Koning, werd de naar hem genoemde Willemsvaart officieel geopend.
De Willemsvaart in 2004. Vandaag de dag zijn er, zowel voor als achter de sluizen, nog veel sportvissers te vinden ...
De kleine sluis staat open voor de ontvangst van de schepen ...
In 2001 is er weinig veranderd. Alleen zullen er geen vrachtschepen meer door de sluis varen ...
In hetzelfde jaar kwam ook de Kleine Katerveersluis gereed. Tot de bouw van de Grote Katerveersluis in de jaren 1871-1873, heeft de Kleine Katerveersluis zich alleen moeten redden. Op het allerlaatst kon deze sluis de toenemende scheepvaart niet meer aan, waardoor besloten werd tot de bouw van een grotere nieuwe sluis.
Over de kleine sluis, met een doorvaartbreddte van plus minus 6 meter, werd in 1873 een enkele ophaalbrug en over de grote sluis, doorvaartbreedte plus minus 12 meter, werd een dubbele ophaalbrug aangelegd. Beide sluizen bevinden zich in een schans die deel uitmaakte van de in 1598 aangelegde Zwolse Linien.
Het Koninklijk bezoek maakte op 28 mei 1921 gebruik van het Katerveer.
Op de foto ziet u v.l.n.r. Prins Hendrik, Prinses Juliana en Koningin Wilhelmina ...
(Foto: HCO - PBKR4485)
Door het graven van het Zwolle-IJsselkanaal en het gereedkomen van de Spooldersluis in 1964, is de functie van de Willemsvaart en zijn sluizen vervlogen. Hierdoor was het onderhoud van de sluizen niet optimaal en moest men concluderen, dat het geheel jammer genoeg verpauperde.
De grote sluis werd in 1976 afgedamd. Op de lokatie is het gemaal gevestigd, dat zorgt voor de waterafvoer uit de wijk Zwolle-Zuid ...
In 1974 deed het Waterschap Salland het verzoek de grote sluis te mogen afdammen, aangezien deze eigenlijk geen functie meer had. Deze afdamming heeft dan ook in 1976 plaats gevonden.
In 1995 heeft het complex een restauratie ondergaan en werd gelijktijdig de kleine sluis als handmatig te bedienen schutsluis voor de pleziervaart in gebruik genomen.
Tarief voor de pleziervaart in 2010 ...
Bij de sluis kwam een passantenhaven te liggen. De eerste tijd liep het niet zo vlotjes. Met acties, als drie dagen gratis aanmeren, kwam de boel op gang. Tegenwoordig gaat het steeds beter en liggen er in de zomer altijd wel een aantal pleziervaartuigen aangemeerd.
Ook de grote sluis heeft een grondige restauratie ondergaan. Deze sluis is tevens in gebruik genomen als waterafvoer van de wijk Zwolle-Zuid. Hierbij is een gemaal aangebracht, met het gevolg dat de oorspronkelijke sluisfunctie niet meer aan de orde is.
In 2011 hebben de aannemers Tebezo en de Beens Groep opdracht gekregen voor een volgende restauratie. Hierbij zijn ook de grote zware sluisdeuren aangepakt. Er werden een aantal nieuwe balken en beplanking gemonteerd en het houtwerk geconserveerd. Daarnaast hebben er controles op het ijzerwerk plaatsgevonden.
Anno 2017 ligt een van de oudste sluizencomplexen er weer schitterend bij en ziet men in de zomer- en winterperiode weer veel fietsers even stilstaan bij de infoborden of genieten van een middagje rust in het groene gras rond de Katerveersluizen.
Helaas is het echter niet altijd mooi weer en wordt het water van de IJssel soms tot spectaculaire hoogtes opgestuwd, waardoor de overlast bij het niet nemen van maatregelen groot kan zijn. Vandaar dat men om problemen te voorkomen en het gebied te beschermen tegen dit hoge water, voor de sluis aan de IJssel zijde grote zware houten balken geplaatst.
Zware balken beschermen het gebied achter de sluis ....
Bron:
VII Eeuwen Zwolse geschiedenis
Zo was Zwolle rond 1900
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Wikipedia
HCO
Foto's van de Katerveersluizen door de jaren heen